İstihzâ ve Ayıplamak

Allah Teâlâ buyurur: “Ey Mü’minler! Sizden bazı kavim diğer bazı kavmi eyah addedip istihzâ ve eğlence etmesin. Me’mul ki eğlence ettikleri kimseler istihzâ edenlerden daha hayırlı olur. Kadın eyahutden bazıları da bazılarını eğlence yapmasınlar. Zîrâ eğlence ettikleri kimselerin eğlence edenlerden hayırlı olması muhtemeldir. Ve Ey mü’minler! Lisânınızla kendi nefsinize tân etmeyin. Bazınız bazınızı ayıplamayın ve bazınızı sevmediği zemmini müş’ir bir lakabla çağırmayın. Bir mü’minin îmânından sonra o mü’minin fıskını iş’âr eden isim ne fenâ şeydir. Eğer bir kimseye tân eder eyahut fenâ isimle çağırırsa derhal tevbeye müsâraat etmek lâzımdır. Eğer tevbe etmezlerse onlar kendi nefislerine ve başkalarına zulüm eden zâlimlerdir.” (Hucurât, 11.) 

Yâni, ey mü'minler! Sizden bazınız bazınızı istihzâ etmesin. Zîrâ ki istihzâ edilen kimse istihzâ eden kimseden hayırlı olur. Çünkü indallah hayırlı olan kimseler azdır ve gizlidir. Binâenaleyh zâhirde fakir ve sefil görünen kimseyi elbisesi yeni olanın, veya zengin ve ehl-i servet olan kimsenin de servetine ve varlığına mağrûr olup da fakir olan kimseyi hakir görerek istihzâ etmesi câiz değildir.

Tefsir-i Hâzin'de beyân olunduğu vechile; Benî Temim'den elçi olarak gelen yetmiş kişinin ashâb-ı suffa'yı Mescid-i Nebevî sofasında fakir olarak görüp de istihzâ etmeleri üzerine bu âyet-i celîle nâzil olmuştur. 

Kezâ, Ey mü'minler! Birbirinizi ayıplayacak kusur işlemeyin, demektir. Ehl-i îmân uhuvvet-i hakîkiye-i İslâm îcâbı şahs-i vâhid mesâbesinde olduklarından bir mü'mini tân etmek bilcümle ehl-i îmâna tân gibi olacağına ve hattâ başkasına tân etmekle kendi nefsine bile tân etmiş olacağına işâret için Vâcib teâlâ hazretleri; “Kendi nefsinize tân etmeyin.”buyurmuştur. 

Keza bir kimseyi sevmediği bir isimle çağırmayın. Meselâ; “yâ fâsık, ey ahmak” diye bir mü'mini zemmi müş'ir bir lakabla çağırmaktan Cenâb-ı Hakk sarahatle nehiy buyurmuştur.

Bu âyet-i celîle, insanların yekdiğerlerine hüsn-i muaşeret ile muamele ederek ünsiyeti ihlâl edecek kavlî ve fiilî muameleden sakınmak vâcib olduğuna ve mü'min olan kimse her mü'mini kendi nefsi gibi görüp kendi nefsine lâyık görmediği şeyi başka mü'minlere de lâyık görmemek lâzım olduğuna ve bir kimsenin gerek huzûrunda gerek gıyâbında sevmeyeceği bir sözü söylemek câiz olmadığına, eğer böyle bir şeyler sâdır olur da tevbeye sây etmezse zulüm etmiş olup kendisinin zâlim olacağına sarâhaten delâlet etmektedir. 

“Ey mü'minler! Çok kere zandan ictinâb edin. Zîrâ zannın bazısı günahtır. Nâsın ayıplarından bahs etmeyin ki onların hallerinden Allah teâlâ'nın setretmiş olduğu şeyler mestûr kalsın. Sizin bazınız bazınızı gıybet etmesin. Sizden biriniz ölmüş birâderinin etini yemeği sever ve arzu eder mi? Elbette siz ölmüş birâderinizin etini yemeği kerih görürsünüz. Allah'tan korkun. Gıybeti irtikâb etmeyin. Zîrâ Allah teâlâ ihlâs üzere vâkî olan tevbeyi kabûl edici ve tevbe ettiğiniz takdirde afvetmekle merhamet buyurucudur.” demektir. (Hucurât, 12.)

Yâni, ey mü'minler ekser-i zandan, zannın çoklarından ictinâb ile sakınarak uzak olun. Zîrâ zannın bazısı günahtır. Çünkü zan şeytan tarafından vesvese tarîkıyle ilkā olunan bir şeydir ki mü'minin bu gibi zanlardan uzak olması lâzımdır.

Hasan-ı Basrî rahmetullâhi aleyh'in âdeti hiç bir kimseyi kendisinden aşağı görmezdi. Bir gün Dicle kenarında abdest almaya vardı. Orada bir kişi gördü. Bir avratla oturur. Ve bir tulum önüne koymuş o tulumdan su içerlerdi. Hasan-ı Basrî'nin, eğer bu adam nâmahrem avratla oturmasaydı ve müskirâttan da içmeseydi o benden yeğrek olurdu, diye fikrinden geçti. 

O sırada da suya iki kişi düştü. O kimse seğirtip suya düşen iki kişiyi de kurtardı. Sonra Hasan-ı Basrî'ye hitâben nidâ ederek dedi ki:

Yâ Hasan! Eğer sen benden yeğrek idi isen ben iki kişiyi kurtardım. Sen de bir kişi kurtar. Bu avrat benim annemdir. Bu tulumdaki de sudur, müskirât değildir. Yâ Hasan! Ben seni sınadım. Göreyim ki gözlü müsün yoksa kalb gözün kör, görmez misin, dedi.

Aralık 2023, sayfa no: 40-41