Kur’ân Bize Yeter Mi? / Muzaffer İnneci

Dînî hükümlerin delilleri/dayanakları vardır. Dînimizde ortaya konulan her bir hükme mutlakā bir dayanak/delîl kaynaklık eder. Meselâ “namazın farz olması” bir hükümdür. Bu hükmün dayanağı ise Kur’ân’da namazı emreden âyetlerdir. Bununla birlikte namazın farz oluşunu ifâde eden hadisler de bu hükmün dayanakları arasında yer alır. Dinimizde ortaya konulan hükümlerin Kur’ân ve sünnet dışında dayanakları da vardır. Bunların tamâmına “edille-i şer’iyye” (şer’i deliller) denilir. Bu deliller Kur’ân, Sünnet, İcmâ, Kıyas, İstihsan, İstishab, Maslahat, Sedd-i zerâi… şeklinde devâm eder. Bu tâlî deliller kendi başlarına oluşmuş ya da ālimlerin şahsî tasarrufuyla ortaya konulmuş değildir, hepsi Kur’ân’a dayanır. Yāni Kur’ân dışındaki delillerin delîl oluşunun kaynağı da Kur’ân’dır.

Edille-i şer’iyyenin başında Kur’ân gelir. Kur’ân âyetleri hükümlere kaynaklık açısından en sağlam delillerdir. Bununla birlikte bāzı hükümlere Kur’ân âyetlerinin yanı sıra destekleyici unsur olarak hadisler de kaynaklık edebilir. Yāni bir hükmün birden fazla kaynağı/delîli olabilir.

Bir hükmün kaynağı Kur’ân olmayabilir de. Kur’ân gereksiz ayrıntılara boğulmuş bir kitap değildir. Dolayısıyla her hükmün kaynağını doğrudan Kur’ân’da aramak doğru değildir. Kur’ân temel metindir. Bu metnin altında onun ayrıntılarının yer aldığı sünnet, icmâ, kıyas, maslahat… gibi farklı kaynaklar vardır. Meselâ zekâtın farz olduğu hükmünün kaynağı Kur’ân’dır. Ama zekâtın hangi mallardan ne kadar verileceği Kur’ân’da açıkça yer almaz. Zekâtın 40’ta 1 verileceği hükmünün kaynağı Kur’ân değil, sünnettir. Yāni hadislerdir.

Mesele bu kadar basit de değildir. Hadiste geçen “40 koyunda 1 koyun zekât verilir” ifâdesi her ne kadar net olsa da zaman gelmiş koyunun bizzat kendisi mi verilmeli yoksa bedeli de verilebilir mi sorusu gündeme gelmiştir. Bu sorunun cevâbı ne Kur’ân’da ne de hadislerde açıkça yer almamaktadır. Konu ālimlere sorulmuş, netîcede İmam Şâfii (r.aleyh) metne bağlı kalarak bizzat koyunun kendisinin verilmesi gerektiğini söylemiş, Ebu Hanife (r.aleyh) ise zekât ödemesinde aslolan fakirin menfaatidir diyerek bizzat koyun yerine bedelinin verilmesinin fakirin daha menfaatine olduğunu ifâde etmiş, dolayısıyla zekâtı koyun olarak ödemek câiz olduğu gibi bedelini vermek de câizdir demiştir. Bu da bir “hüküm”dür ve bu hükmün kaynağı doğrudan Kur’ân veya sünnet değildir. Maslahat ve makāsıd-ı şerîa (dînin genel ilkeleri) dikkate alınarak böyle bir hüküm ortaya konmuştur. Bu konu mezheplerin dînimizdeki fonksiyonuna ve gerekliliğine dâir önemli bir örnektir.

Hukukta temel metin anayasadır. Ortaya konulan her bir hüküm anayasaya uygun olmak zorundadır. Ama her hüküm anayasada bulunmak zorunda değildir. Böyle bir beklenti abesle iştigāl kabûl edilir. İslâm’da her hüküm Kur’ân’ın koyduğu temel ilkelere uygun olmak zorundadır. Ama her hüküm Kur’ân’da bulunmak zorunda değildir. Her hükmün kaynağının Kur’ân’da bulunması gerektiği söylemi kulağa hoş gelse de bu teorik olarak temel İslâmî metinlerde karşılığı bulunmayan, pratik olarak da mümkün olmayan, biraz duygusal, biraz da bilgisizlik içeren bir yaklaşımdır.

“Kur’ân bize yeter” söylemi eğer bir İslâmî perspektif ortaya koyma noktasında söyleniyorsa doğrudur, Kur’ân bize yeter. Ona sarılırsak İslâm medeniyetini tekrar ayağa kaldırabiliriz. Fakat bu söylem Kur’ân’dan başka delîl tanımamak, sünnet başta olmak üzere dînin diğer dinamiklerini devre dışı bırakmak şeklinde tezāhür ediyorsa bunun pratikte bir karşılığı yoktur.

Her devirde popüler söylemler vardır. Bu söylemleri tercîh edenler alkışlanır, takdir görür. Fakat popüler söylemler uzun ömürlü olmaz. O popülariteyi besleyen faktörler ortadan kalktığında bu söylemler de sāhipleriyle birlikte unutulurlar. Günümüzün popüler söylemi de “sâdece Kur’ân” söylemidir. Bu anlayış genelde “bunu ben söylemiyorum, Allah söylüyor”, “ben demiyorum, Kur’ân emrediyor” şeklinde tezāhür eder. Aslında bu tavır kendi şahsî fikrini Kur’ân’a/Allâh’a söyletmek istemekten başka bir şey değildir.

Şubat 2022, sayfa no: 52-53