Yahudi Tesettürü Nasıl Olur?

Yahudi tesettürüyle ilgili olarak 2000’li yıllarda Şalom gazetesinde birkaç köşe yazısına rastladım. Konu oldukça dikkat çekiciydi. “Yahudi Tesettürü mü dediniz?” başlıklı köşe yazısında Estreya Seval Vali, kendi başından geçen bir olaydan örnekle bu konuya açıklık getiriyordu. Seval Vali’nin yazdığına göre ailecek sık sık görüştükleri ve ihtimal onların Yahudi olduklarını bilmeyen bir erkek ona, giyim şeklini çok beğendiğini söyler. Beklemediği bu söz karşısında biraz şaşırsa da Seval Hanım kendisinin Yahudi kadınlarının tesettürünü uyguladığını söyler ve buna bir örnek verir: “Diyelim ki yolda uzunca bir blucin etek, sade bir gömlek, ten rengi çoraplar, kapalı ayakkabılar giymiş, başına yine blucin kasket geçirmiş bir kadın gördünüz. Ne kadar spor giyinmiş diyebilirsiniz. Oysa o kadın büyük ihtimalle Yahudi tesettürü uyguluyordur.” Seval hanımın ifadesine göre Yahudilikte tesettür, ruhun kutsallığıyla alakalıdır. Nasıl ki bir Yahudi manevi değerlerinden dolayı kutsal olan Tora rulolarını, dua kitaplarını gizliyor ya da kutsal olmasa da dünyalık bir değere sahip olan mücevherlerini gizliyorsa aynı şekilde bedenini de gizler. Çünkü beden, kutsal olan ruhun kabıdır.

Yahudilikte kadınların giyimi hakkında sabit bir kural olmadığını belirten Seval Hanım, genel olarak kadınların giydikleri elbisenin yakasının, köprücük kemikleri gözükmeyecek şekilde kapalı, kollarının da dirsekleri örtecek şekilde uzun olması gerektiğini ifade ediyor. Bunun yanında en kısa etek boyu dizden aşağıda olmalı ve yırtmaçlı olmamalıdır. Pantolon, erkek kıyafeti olduğu için kadınların giymesi söz konusu değildir. Çorap giymek şart olmamakla birlikte tavsiye edilir.

Baş ve Saçlarının Örtülmesi

“Yahudilikte Örtünme” başlığıyla Yusuf Besalel tarafından yine Şalom gazetesinde yayınlanan bir başka yazıda, ne Tora’da ne de Talmut’ta kadın ve erkeklerin başlarını nasıl örteceklerine dair açık bir emrin olmadığı belirtilir. Yahudi mezhepleri arasında farklı uygulamalarla dikkat çekilirken, baş örtmenin genel olarak “Tanrı’nın Kutsal Varlığını” başının üstünde hissetmek, bir yaratıcının olduğunu hatırda tutmak, ona bağlılığını göstermek amacı güttüğü belirtilir. Düzenli olarak başlarını örtmeyenler de özellikle dua esnasında başlarına örtülerini koyarlar. Kadınların da sinagoglarda başlarında örtü olması gereklidir.

Yahudi tesettürü kadınların saçlarını örtmesi konusunda evli olanlar ve olmayanlar arasında farklılık arz ediyor. Tevrat’ta nakledilen hikâyelerden anlaşıldığına göre Yahudi kadınların başlarını örtmeleri onların dürüst ve tevazu sahibi olduklarını gösterir. Kadının saçını örtmemesi, utandırıcı bir davranıştır. Talmud’a göre evli bir kadın saçını örtmeden dışarı çıkarsa, kocanın karısına vermesi gereken evlilik tazminatı düşer. Ya da boşama hakkı doğar. Günümüzde ise bu hükümlerin uygulanması kısmen kalkmış olup saçlarını kazıtıp peruk takan kadınların yanında, ince bir bone, renkli bir eşarp ya da bandana, kasket veya şapka ile saçlarını örtmeyi tercih edenler bulunmaktadır. Ama devamlı olarak saçlarını örtenler sadece ultra-Ortodoks kadınlardır.

Genç kızların başlarını örtmemeleri ve yaz aylarında çorap giymemeleri yadırganmaz. Evli olmayan kadınların saçlarını örtme mecburiyetinin olmaması, erkeklere kadının evli olup olmadığını belirtmek içindir.

Yahudi kaynaklarına göre giyim şekilleri bakımından hayat kadınları, köle ve cariyeler hür ve iffetli kadınlardan ayırt edilmelidir. Eğer köle kadınlar evlenirse bu durumda yine köle olduklarının anlaşılması için saçları kesilir. Yüzün peçe ile kapanması ise kendilerini insanlardan gizlemek isteyen hayat kadınlarına mahsustur.

Yusuf Basalel’in ifadesine göre 16. yüzyıldan itibaren Yahudilikte örtünme anlayışı değişmeye başlamıştır. Bu tarihten sonra Yahudi kadınları başörtüsü yerine peruk kullanmaya başladılar. Bazı Yahudi kadınlar, evlerinin dışına çıktıkları zaman kendi saçlarını peruk ile kapatarak bunu tesettür kabul ettiler. 20. yüzyıldan itibaren giderek peçeler atıldı. (Bu durumda Yahudilikte peçe ile yüzü örtmenin olduğu anlaşılır.) Büyük örtüler küçük örtülerle yer değiştirdi. Şapka veya başlık takılmaya başlandı. Hatta saçlar tamamen açıldı. Günümüzde sadece Ortodoks Yahudi cemaatine mensup kadınlar, dua ve ibadet esnasında başlarını örtmektedirler.

Yahudilikte tesettür, ağırbaşlılık olarak görülür ve kadının kendisini sadece karakteri ile öne çıkarması önemsenir. Tesettürlü bir kadın, oturmasına ve kalkmasına dikkat eder. Seval Vali, tesettürüne dikkat eden kadın ya da erkeğin güven verdiğini ifade ettiği yazısında, aynı zamanda dışarıya: “Ben Tanrı’nın emirlerini harfiyen yerine getiren, dürüst bir insanım. Yalanım dolanım yok. Hilem hurdam yok. Çalmam çırpmam. Kopya çekmem, hak yemem. İnsanlara iyi davranırım. Onları Yaratan’dan dolayı severim” mesajlarını verdiğini söyler. Ama bu sözlerin sadece şekilde kalmayıp kişinin bunları günlük hayatında uygulamasının ne denli önemli olduğunu da belirtir.

Giyim tarzının, kişinin davranışlarına yansıyacağını; örneğin yüksek topuklu ayakkabıların kırıtarak yürümeye ve dolayısıyla kişinin kendini başkalarına beğendirmeye ya da üstünlük sağlamaya çalışmasına, düz topuklu ayakkabıların ise daha mütevazı bir yürüyüşe sevk edeceğine işaret eder.

Bütün bu anlatılardan ortaya çıktığına göre Yahudi tesettürünün belli özellikleri vardır. Buna göre günümüzde Yahudi tesettürünü uygulayan bir kadının boynu ve kısmen kulakları açıkta kalacak şekilde, saçlarını bone veya şapka ile örtmesi söz konusudur. Bunun yanında giysinin vücudun belli bölgelerini örtecek şekilde olması istenmektedir. Etek boyu diz altında olmalı, yüksek topuklu ayakkabı giyilmemelidir. Erkeklere benzeyeceği için pantolon giyilmemesi üzerinde özellikle durulmaktadır. Çorap giymek de bu tesettürün önemli bir parçası olarak görülmektedir.

Yahudi tesettüründe peçe ile yüzün kapatılmasının, sadece kötü yola düşmüş kadınların tanınmamak için başvurdukları bir davranış olduğu anlayışı vardır.

Sonuç olarak Yahudi tesettüründe kadınlar dışarı çıkarken, saçlarını ve vücutlarının belli yerlerini örtecek bir elbise giyerler. Bu, sadece vücudun üstüne giyilen bir elbise olduğu için kişilere göre farklılık göstermektedir.

Bundan başka İslam’da olduğu üzere Yahudi kadınlarına zinetlerini göstermemeleri konusunda bir emir olmadığı gibi bu elbiseleri örtecek cilbab tarzında dış bir giysi giymelerine dair uygulama da bulunmamaktadır.[1]

[1] İlgili köşe yazıları için bkz. Estreya Seval VALİ, “Yahudi tesettürü mü dediniz?”, Köşe Yazısı, 27 Ekim 2010, https://www.salom.com.tr/arsiv/koseyazisi/76939/yahudi-tesetturu-mu-dediniz ; Yusuf BESALEL, “Kavram, Yahudilikte örtünme”, 18 Nisan 2018, https://www.salom.com.tr/arsiv/haber/106556/yahudilikte-ortunme.

Ekim 2023, sayfa no: 9-10-11