Ara

Türk Kitap Sanatları

Türk Kitap Sanatları

Bir milletin sanatları, mânevî ve rûhî yapısının

pınarlarından su içerek gelişir.

Ekrem Hakkı Ayverdi

Geçmişten günümüze kadîm medeniyetimizin izlerini üzerinde taşıyan kitap sanatlarımız; ecdâdımızın güzeli arama ve ona ulaşma çabası ile birbirinden kıymetli eserlerin meydana gelmesini sağlamıştır. Sanatın amacı; toplum için önem taşıyan değerleri bezeyerek beşeriyetin hizmetine sunmaktır. Kitap sanatlarımız ile câzibe kazanan eserler zamân içerisinde târihe mâl olurlar. Bu şekilde yüzyıllara meydan okuyan eserler, seyircisini büyüleyerek gelecek nesillere târihî birer vesîka olarak ulaşmaktadır.

Sanat, içinde bulunduğu topluluğa ayna tutarak, insanları gerçeklerle yüz yüze getirir. Bu aynada toplumun gelenekleri, târihi, inanışları, kültürü, kısaca maddî mânevî bütün dünyâsı seyredilir. Dönemlerinin sanat anlayışını ve zevkini yansıtan; hat, tezhip, minyatür, katı' ve cilt gibi gücünü gelenekten alan sanatlarımız aynı zamanda kimliğimizi oluşturmaktadır. Bu sebepten sanat eserlerinin önemli görevlerinden biri de birçok konuda gelecek kuşaklara belge teşkil etmesidir.1

El yazması kitaplar; devlet adamları, kitapsever sultanlar, şehzadeler veya bürokratlar için, farklı dönemlerde hazırlanmış, dönemlerinin usta sanatçıları tarafından çeşitli tekniklerle bezenmiş olan Kur’ân-ı Kerîm, duâ kitapları, şiirler ile târihî ve edebî metinleri içerisinde barındırmaktadır. Birçoğu Topkapı Sarayı Müzesi Koleksiyonu’nda toplanan seçkin el yazmaları, Osmanlı pâdişahlarının kitap sanatlarına verdiği önemi göstermektedir. El yazması kitaplar ve belgelerin bir kısmı saray himâyesinde nakkaşhânelerde hazırlanırken, diğer kısmı hediye, ganîmet veya satın alma yoluyla diğer coğrafyalardan toplanmıştır.

Arap, İran, Hint, Mağrib, Selçuklu ve Osmanlı topraklarında hazırlanmış, XIX. yüzyıla kadar târihlenen mushaflar, dünyâda eşine az rastlanan zengin koleksiyonları meydana getirmektedir.2

“Hiç şüphe yok ki, bizler bir kitap medeniyetinin vârisleriyiz. Bu yüzdendir ki, kendini bilmek idrâkinde yaşayacağımız hayâtımızın bir üslûbu ve öteki dünyâyı kucaklayacak sırları ve güzellikleri vardır. Bir yazma kitapta, bir hüsnü hatta veya zarif bir tezhipte hâlâ hayranlıkla seyredilen sanat kudretini ve ifâde tarzını, bu incelmiş ve olgunlaşmış ruhta aramak gerekir.”3

Türklerin Orta Asya’dan getirdikleri kültürel ve estetik değerler, târih içerisinde kopmadan devâm ederek Selçuklular, Anadolu Beylikleri ve Osmanlı devirlerinde süzülüp arınarak ve olgunlaşarak bugünlere gelmiştir. Uzun zaman dilimi içinde edindikleri tecrübeler ve aldıkları çeşitli tesirler netîcesinde Türk Sanatkârları, eserlerinde sâdelik içinde âhengi bularak karmaşa ve teferruattan uzak, seyredene huzur veren eserler meydana getirmişlerdir.

Sâmiha Ayverdi, Türkler'in sanat anlayışını, İslâm medeniyetine dâhil olduktan sonra bu medeniyetin feyiz ve bereketinden aldıkları aşıyla kendi an’anevî hamurlarını kararak oluşturduğunu savunmaktadır.4 Sanatta millî bir ifâde görmek doğaldır. Hattâ kadîm bir medeniyetten söz ediyorsak kendine özgü bir üslûp vazgeçilmezdir.

Türklerin millî bir karakter ile oluşturdukları eserlerin başında Mushaflar gelmektedir. Hedefi insanlığın dünyâ ve âhirette mutluluğunu sağlamak olan Kur’ân-ı Kerîm’in kaynağı ilâhî vahiydir. Hz. Cebrâil vâsıtasıyla Hz. Muhammed’e vahiy yoluyla indirilen Kur’ân-ı Kerîm, yalnızca öğretileriyle değil aynı zamanda fiziksel görüntüsü ile de insanların rûhuna ve gözüne hitâb eden bir mesajlar bütünüdür. Müslümanlar için Kur’ân hiç kuşkusuz Allâh’ın sözüdür. Bu inanç, hattat ve müzehhipleri Kur’ân-ı Kerîm’i en güzel şekilde yazma ve süsleme yollarını aramaya yöneltmiştir.5

Sanatkârın hedefi, Kur’ân-ı Kerîm’i insan elinin yazabileceği en güzel biçimiyle yazmak ve bezemek olmuştur. İncelikle tezyîn edilerek millî birer kimlik kazanan eserler; nakkaşhânelerde usta-çırak işbirliğiyle hazırlanıp çeşitli sanatkârların el emeğiyle asırlara meydan okuyarak gözlerimizi şenlendirmeye devâm etmektedirler.

Dipnotlar

1 İnci A. Birol “Türk Tezyînî Sanatlarında Desen Tasarımı” sy.15.

2 Zeynep Atbaş, “Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi maddesi”, TDV. İslâm Ansiklopedisi, C.41, sy.263.

3 İsmet Binark “Türk Tezyînî Sanatlarında Desen Tasarımı” sy.7.

4 Sâmiha Ayverdi “Milli Kültür Meseleleri ve Maarif Davamız”, sy. 386, 1976b İstanbul: Milli Eğitim Basımevi

5 Doç. Faruk Taşkale- Doç. Hüseyin Gündüz “Yazı ve Tezhip Şaheserleri Bir Kur’ân-ı Kerîm” Antik Dekor Dergisi, S.73, sy.86. F. Çiçek Derman “Tarihimizde Mushafların Bezenmesi” Diyanet İlim Dergi, S.4.

 

Ocak 2021, sayfa no: 50-51-52

Abone Ol

En son haberleri doğrudan gelen kutunuza alın. Asla spam yapmayız!

Sosyal Medya Hesapları

Mesaj Bırak