Siber Zorbalık Nedir?

İnternetin bize sunmuş olduğu sınırsız etkileşim alanının birçok yararı var. Fakat amacını bilemediğimiz kişi veya gruplarla da kolayca iletişime geçilebildiği için çok dikkatli olmalıyız. Sıkça duyduğumuz siber zorbalık meselesi ise şu: Siber kelime mânâsı olarak bilgisayara âit olan demektir, önüne eklendiği kelimeye teknolojiyle ve bilgisayarla ilgili anlamı katmaktadır. Siber zorbalık ise bir birey veya grubun bilgi ve iletişim teknolojilerini diğer bireylere zarar vermek amacıyla kötü niyetle ve tekrarlayan biçimde kullanmasıdır. Siber zorbalık internet ortamında bilgisayar, telefon veya tablet gibi iletişim araçlarını kullanarak Facebook, Twitter, Instagram gibi sosyal medya araçlarıyla veya WhatsApp gibi anlık mesajlaşma araçlarıyla ya da çevrimiçi oyunlar aracılığı ile yapılabilir. Unutmayalım ki geliştirilen her yeni teknoloji ortamı yeni siber ortamlar oluşturur. 

Siber zorbalığa yaşıtlarımız tarafından mâruz kalabileceğimiz gibi bizden yaşça büyük olan kişiler tarafından da mâruz kalabiliriz. Önemli olan yaşadığımız durumun bir siber zorbalık olduğunu hemen anlamak ve önlem almaktır. Peki, siber zorbalık belirtileri nelerdir? Aşağılamak, şantaj yapmak, küfür etmek, iftira atmak, dedikodu yapmak, tâciz etmek, tehdit etmek, dışlamak, utandırmak en temel siber zorbalık şekilleridir. Siber zorbalık davranışlarını şu şekilde somutlaştırabiliriz:

• İstediği şeyi yapmamanız hâlinde polise ihbâr etmekle tehdit etmek
• Küçük düşürücü sözler içeren mesajlar göndermek
• Hakkınızdaki özel bilgileri yayınlamakla tehdit etmek
• Almak istemediğiniz mesajları göndererek tâciz etmek 

Bu gibi davranışlar gösteren zorbalarla başa çıkmak konusunda kendinizi çâresiz hissetmeyin. Yapabileceğiniz pek çok şey var. Bir Siber Zorbalık olayı ile karşılaştığımızda: 

Neler Yapmalıyız?

Öncelikle yapmamız gereken şey engellemek. Eğer tâciz, anlık mesaj ya da yorum şeklinde yapılıyorsa, tâcizi yapan kişiyi engelleyin ve hesâbınızın gizlilik ayarlarını değiştirin. Uzaklaşın. İnternette sohbet ortamında zorbalık yapılırsa, hemen sohbet penceresini kapatın. İletişim kurmaya devâm etmeyin veya grup oluşturulan sohbet odalarından ayrılın. Yardım isteyin, bir arkadaşınızla konuşun, anne-babanıza ya da güvendiğiniz yardım edebilecek bir yetişkine veya bilgi sâhibi olan kişilere başvurun. Şikâyet edin. Eğer size sosyal medya adresi üzerinden zorbalık yapılıyorsa, bu sitenin “kural ihlâli bildirme/şikâyet etme” araçlarını kullanın. Eğer bu kişi sizi fiziksel olarak şikâyet ediyorsa polisi aramak gerekebilir; bu durumda güvendiğiniz bir yakınınıza bilgi vermelisiniz.

Neler yapmamalıyız?

Öncelikle, tâlihsiz bir olay başımıza gelmişse ya da bir siber zorbalık teşebbüsünde bulunulduysa kanıtları silmeyin, zorbalığın derecesinin artma ihtimâline karşı, siber zorbaların gönderdiği tüm iletileri saklayın. Yanıt vermeyin, zorbalığı yapan kişinin istediği, yanıt vermenizdir. Yanıt verdiğinizde kendisini güçlü hisseder. Misilleme yapmayın, zorbaya onun üslûbu ile yanıt vermek sizi de bir zorbaya dönüştürür, zorbanın davranışını sürdürmesine neden olur. Tahrik etmeyin, sevmediğiniz kişilere karşı medenî bir şekilde davranın. Başkaları hakkında dedikodu yapmak ya da tahrik edici sözler söylemek zorbalığa mâruz kalma riskini artırır. Göz yummayın seyirci kalmayın, siz ya da bir arkadaşınız siber zorbalığa mâruz kalıyorsa izleyici olmayın. Bu durum hem zorbaları güçlendirir, hem de kurbanlara zarar verir. Zorbalığa mâruz kalan arkadaşlarınıza destek olun ve gerekirse durumu güvenlik güçlerine bildirin. Siz de zorba olmayın, kendinize yapılmasını istemediğiniz şeyleri başkasına yapmayın. Birkaç saniyeliğine de olsa karşınızdakinin ne hissedeceğini hayal ederseniz, öfkenizi bastırabilirsiniz. 

Ebeveynler Siber Zorbalıkla Mücâdelede Neler Yapabilirler?

Özellikle gelişim dönemindeki çocuklarını siber zorbalık uygulayıcısı ya da mağduru olmaya dâir belirtiler konusunda dikkatle gözlemlemeli ve gerektiğinde uygun biçimde müdahale etmelidir. Peki nasıl? Çocuklarla siber zorbalık ve diğer çevrimiçi konular hakkında düzenli olarak sohbet edilmeli. Ziyâret ettikleri web siteleri, çevrimiçi aktiviteleri, kimlerle, hangi sanal ortamlarda iletişim kurdukları üzerine, kısıtlayıcı ve yasaklayıcı bir tavır kurmadan sohbet edilmelidir. Çocuklarınızın sıklıkla kullandıkları çevrimiçi siteleri ziyaret edin. Sosyal medya uygulamalarını kullanmayı, oynadıkları oyunları oynamayı deneyin. Kısacası, ebeveynler olarak teknolojiye yabancı kalmazsanız herhangi bir tehlike ile karşı karşıya olup olmadıklarını daha kolay anlayabilirsiniz. Sâdece âcil durumlarda kullanacağınızın sözünü vererek çocuklarınızdan çevrimiçi hesap şifrelerini istemeniz, tehlike ânında müdahale edebilmeniz için etkili bir yoldur. Çocuğunuzun sosyal ağlarda arkadaşı ya da takipçisi olun. Güvendiğiniz başka bir kişiden de bu durumu ricâ edin. Kendisinin ya da tanıdığının siber zorbalığa mâruz kalması durumunda bunu size söylemesi için çocuğunuzu cesâretlendirin. Böyle bir durumda bilgisayarını veya telefonunu elinden almayacağınızın garantisini vermelisiniz. Bilgisayar, cep telefonu, diğer teknolojik cihazları için uygun kullanma kuralları belirleyin. Çocuklarınıza hangi siteleri onayladığınızı, hangi siteleri onaylamadığınızı bildirin. Kurallar konusunda net olun, onlara güvenli internet kullanma konusunda örnek olun. Çocukları paylaştıkları içeriklerin kimler tarafından görülebileceği konusunda bilgilendirin. İnternetin denetlenemeyecek çok geniş bir alanda olduğunu hatırlatın ve kendilerine ya da başkalarına zarar verecek paylaşımlardan kaçınmalarını söyleyin. Bazı okullar okul sınırları içerisinde teknoloji kullanımı ile alâkalı kurallar belirler. Çocuğunuzun okulunda da öğretmenlerle ve yönetimle işbirliği kurun. Aslında tüm önerilerin temelinde çocuklarınızla iyi bir iletişiminiz olması yatıyor. Onlara güvenerek, içten bir şekilde yaklaşarak siber zorbalığa mâruz kalmalarını, siber zorba olmalarını engelleyebilirsiniz. 

Okul – Öğrenci – Aile Üçgeninde Siber Zorbalığı Önlemeye Yönelik Çalışmalar

Siber zorbalık çocukların gündelik hayatını olumsuz etkileyen, sıklıkla okul ortamına da taşınan bir durumdur. Bu nedenle siber zorbalıkla mücâdele çalışmaları okul-öğrenci-aile üçgeninde ve okulun rehberliğinde geliştirilmelidir. Okullarda bilinçli internet kullanımı yaygınlaştırılarak siber zorbalık durumlarının ortaya çıkmasını önlemek amaçlanmalıdır. Yasaklayıcı önlemler çocukları internet kullanım hakkından yoksun bırakır, teknolojiden uzaklaştırır, üretkenliklerini azaltabilir. Dolayısıyla okul yöneticileri, öğretmenler ve aileler yasaklayıcı önlemler yerine internette çocuklara bilinçli içerik üretmeli ve internette karşılaşabilecekleri risklere karşı kendilerini korumayı öğretmelidir. Öğrenciler internette kendi ürettikleri içeriklerin etik boyutu ve başka içeriklerin güvenilirliğini değerlendirme konusunda da bilinçlendirilmelidir. Okulların güvenli internet ve cep telefonu kullanımı, siber zorbalığı rapor etmek, gizlilik ayarları ve siber atakları önlemek konusunda ebeveynleri bilgilendirme konusu son derece önemlidir. 

Kocaeli Üniversitesi İletişim Fakültesi tarafından gerçekleştirilen Tübitak Projesinde Öğrenci deneyimleri bölümünde yapılan çalışmada öğrenciler siber zorbalığı; birini internette sürekli bir şeyler yapmaya zorlayarak şantaj yapmak, paylaşılan fotoğrafların altına rahatsız edici yorumlar yapmak ve haklarında yalan şeyler söylenmesi olarak tanımlıyorlar. Bizler öncelikle siber zorbalığın ne olduğunu bilmeli ve çocuklara nasıl yaklaşılacağını öğrenmeliyiz. Diğer önemli bir konu ise siber güvenlik. Yapılan araştırmaya göre öğrencilerin bazıları sosyal medya hesaplarının güvenlikleri konusunda bazı tedbirler alabilecek beceriye sahipler. Örneğin adına sahte hesap açılan kullanıcı, şikâyet et butonunu kullanarak hesâbın silinmesini sağladığını, diğer iki öğrenci ise fotoğraflarının altına küfür veya hakaret içerikli yorumlar yazılırsa şikâyet et butonunu kullandıklarını aktarmışlar. Bir öğrenci sanal ortamda siber zorbalık olaylarının kendisini sinirlendirdiğini ve üzüldüğünü belirtmiştir. Sanal ortam da gerçek hayat gibidir, nasıl gerçek hayatta yolda yürürken birine bağırmıyorsak, internette de davranışlarımıza dikkat etmeliyiz. Araştırmalardan anlaşılacağı üzere internet kullanımı ve siber zorbalık olaylarında öğrencilerin bir kısmı siber zorbalık kapsamına giren olayları ayırt edebilmekte olup bir kısmı ise siber zorbalık olaylarını ayırt edebilecek beceriye sahip değildir. Bazıları da yapılan siber zorbalığı şaka olarak değerlendirmektedir; internet ortamında onaylamadıkları davranışları tespit edebilme becerilerine sahipler fakat bunları siber zorbalık olarak tanımlamakta zorlanıyorlar. Velî ve öğretmenler olarak bizlere düşen bu konuda farkındalıklarını artırmak, hangi davranışların siber zorbalık olduğunu onlarla konuşmak, ardından bu konuda onlara yargılayıcı olmadan destek olmak ve sanal aktiviteleri ile alâkadar olmaktır. 

Dipnot: Internet Society Turkey Chapter ISOC TR İnternet Derneği

Mayıs 2023, sayfa no: 60-61-62-63