Ara

(Muhammed) Es’âd-I Erbilî’nin (ks) ‘Mektûbât’ında (Arapça) Kelâm-ı Kibar İktibasları

Güncelleyen: Fatih Çınar   Allah dostları içerisinde yaşadıkları toplumları irşâd etmek düşüncesiyle dönemlerinin iletişim araçlarını ustaca kullanmışlardır. İrşad fonksiyonu itibâriyle mektuplarla insanlara/topluma yön verme geleneği ise sûfîler arasında revaç bulmuş özel bir yöntem olarak târihteki yerini almış önemli bir uygulamadır. Sûfîler; yöneticileri uyarmak, ilim ehliyle görüş alışverişinde bulunmak, sorulan sorulara cevap vermek ve müritlerinin çeşitli mânevî halleriyle ilgili birçok gerekçeyle mektuplar kaleme almışlardır.1 Bu anlamda Hz. Mevlânâ(ö.1273), İmam Rabbânî (ö.1624), Mevlânâ Hâlid-i Bağdâdî (ö.1827), İbnü’l-Arabî (ö.1240) ve Hallâc-ı Mansûr (ö.922) gibi birçok ismin toplumları derinden etkileyen mektupları sözkonusu olmuştur.2 (Muhammed) Es’âd-ı Erbilî (ks) de mektupla irşad faaliyeti yürüten bu halkanın son dönemdeki önemli temsilcilerinden birisidir. Onun mektupları incelendiğinde mektuplarının samimi, dilimizin güzellikleriyle dolu ve ilmî kriterlere dayanan şablonlarıyla dikkat çekici bir konumda olduğu farkedilir. Onun mektuplarında kullandığı âyet-i kerime, hadîs-i şerif, Farsça beyitler ve duâ cümleleri vb. her birisi müstakil araştırmalara konu olabilecek niteliktedir. Onun kültürel birikimini yansıttığı bu zengin metinlere/mektuplara bu çalışmamızda Arapça’dan yaptığı iktibaslar yönü itibâriyle bakmak istiyoruz. Bunu yapmakla amacımız Es’âd Efendi’nin (ks) entelektüel kişiliğine burada vereceğimiz örneklerle dikkat çekmek ve yolunu tâkip eden kimselere bu denli bir birikimle hareket etmelerinin Es’âd Efendi’nin kendilerine tavsiyesi olduğu hakîkatini hatırlatmaktır.   ES’ÂD-I ERBİLÎ’NİN ‘MEKTÛBÂT’INDA KELÂM-I KİBAR (ARAPÇA) İKTİBASLARI Es’âd Efendi’nin mektuplarının bir kısmını tamâmen Arapça kaleme alması ve diğer eserlerinde Arapça’daki maharetini gösteren birçok örnek bu dilde kendisinin uzmanlaşan yapısını gözler önüne seren delillerdir. Onun Arapça’ya olan ilgisine ve bu dildeki maharetine ‘Mektûbât’ adlı eseri çerçevesinde baktığımızda iktibas yaptığı cümlelerin bu konuda önemli bir yer tuttuğunu görürüz. Onun Arapçadan yaptığı iktibasları şu başlıklar halinde takdim edebiliriz:   1-      Bazı Kavramları Tanımlarken Kullandığı Cümleler: Es’âd Efendi, mektuplarında bazı kavramları tanımlarken Arapça cümlelere yer vermiştir. Onun bu tanımları mektuplarında nakletmesi nakilde bulunduğu kavramları sağlam temeller üzerine inşâ eden tavrını göstermesi bakımından önemlidir. Onun tanımlama sadedinde naklettiği cümleleri şu şekilde gösterebiliriz:    نَفْسِهِاَمِيرُاَلْحُرُّ Okunuşu: el-Hurru emîru nefsihî Anlamı: Hür kimse nefsine hükmeden kimsedir.3 يَجُوزُلَاالْقَلْبِوَفِىيَجُوزُالْبَيْتِوَفِىيَجُوزُالْكَيىسِفِىاَلْمَالُ Okunuşu: el-Mâlü fi’l-kîsî yecûzü ve fi’l-beyti yecûzü ve fi’l-kalbi lâ yecûzü. Anlamı: Cüzdanda ve evde olan mal câiz, kalpte olan mal câiz değildir. (Abdülkâdir-i Geylanî’den naklen. Burada Es’âd Efendi, zühdün târifini yaparken bu cümleye mektubunda yer vermiştir.4 اللَّهُاِخْتَارَهُفِيمَااَلْخَيْرُ Okunuşu: el-Hayru fima ihtârahullâhu Anlamı: Hayr, Allah Teâlâ’nın seçtiği şeydir.5 الْحَقِيقَةِقَنْطَرَةُالْمَجَازُ Okunuşu: el-Mecâzü kantaratü’l-hakikati. Anlamı: Mecaz, hakikatin köprüsüdür.6 الْعَمَلِجِنْسِمِنْاَلْجَزَاءُ Okunuşu: el-Cezâü min cinsi’l-ameli. Anlamı: Ceza, işlenen suçun cinsindendir.7 لَهُخُلِقَلِمَااِلَيْهِاَنْعَمَمَاجَمِيعُالْعَبْدِصَرْفُ Okunuşu: Sarfü’l-abdi cemîu mâ en’ame ileyhi limâ hulika lehû. Anlamı: Şükür, bahşedilen bütün nimetlerin yaratılış amaçlarına uygun kullanılmasıdır.8   Bu örneklerde Es’âd Efendi’nin ‘hür kimse, zühd, hayr, mecaz, cezâ ve şükür’ gibi kavramların tanımlarına yer verdiğini görüyoruz. Bu tanımlar, kavramları insanlara anlatmakla görevli kimseler için konuları eksiksiz bir şekilde tanımlayıp muhataplarına aksettirebilme açısından bir hazîne niteliğindedir. Bu konularda bilgi sahibi olmak isteyenler açısından ise bu tanımlar konunun tam olarak anlaşılmasına vesîle olacak önemli verilerdir.   Es’âd Efendi, ‘Mektûbât’ında sevdiğine sevdiğini ifâde edebilmek ve ona özlemini dile getirebilmek amacıyla da bâzı Arapça kalıplara yer vermiştir. Şimdi bu cümleleri sıralayalım:   2-      Sevdiğine Sevdiğini ve Özlemini İfâde Edebilmek İçin Naklettiği İktibaslar: سَبِيلٌالْقَلْبِمِنَلِلْقَلْبِ Okunuşu: Li’l-kalbi mine’l-kalbi sebîlün. Anlamı: Kalpten kalbe yol vardır.9 مَحْبُوبٌالْمَحْبُوبُفَعَلَمَاكُلُّ Okunuşu: Küllü mâ feale’l-mahbûbü mahbûbün. Anlamı: Sevilen kimsenin yaptığı her şey sevimlidir.10 زَبِيبٌالْحَبِيبِضَرْبُ Okunuşu: Darbü’l-habîbi zebîbün. Anlamı: Sevgilinin vurması şereftir.11 الْمُوَاصَلَةِنِصْفُاَلْمُرَاسَلَةُ Okunuşu: el-Mürâseletü nısfü’l-muvâsale. Anlamı: Mektuplaşmak kavuşmanın yarısıdır.12   Günümüzde ‘Seni Çok Seviyorum’ cümlesini ‘sçs’, ‘Allâh’a Emanet Ol’ cümlesini ‘aeo’, ‘Merhabâ’ kelimesini ‘mrb’ ve ‘Selâm’ kelimesini ‘slm’ gibi garip ve anlamsız kısaltmalarla ifâde eden, sevgi sözcüklerini ifâde etmekten âciz durumda olan ve böylece dilinin yozlaşmasına farkında olarak veya olmayarak zemin hazırlayan günümüz insanının bu samîmî ve dilin zarâfetleriyle dolu cümlelerden çıkaracağı büyük dersler olduğu kanaatindeyiz.   3-      Es’âd Efendi’nin Çeşitli Vesîlelerle Naklettiği İktibaslar: Es’âd Erbilî (ks) Mektûbât’ında duâ cümlesi, bâzı hakîkatleri gözler önüne serme, tavsiyede bulunma ve durum tespitinde bulunma gibi gâyelerle de bazı iktibasları nakletmiştir. Onun bu başlıklar altında naklettiği cümleler şunlardır: İlim ehline duâ vesilesiyle: سَعْيَهُمْتَعَالَىاللَّهُشَكَرَ Okunuşu: Şekerallâhü Teâlâ sa’yehüm. Anlamı: Allah Teâlâ onların çabalarını şükre vesîle kılsın.13 Kulun gerçek anlamda varlığının Allah Teâlâ’ya âit olduğunu ifâde etmek için. لِمَوْلاَهُوَمَالُهُاَلْعَبْدُ Okunuşu: el-Abdü ve mâlühû li-Mevlâhu. Anlamı: Kul/köle ve malı Mevlâsı/Sâhibi içindir.14 Olaylar karşısında hakîkati ortaya çıkarmak için muhatabından cevap istediğinde. مَأْجُورِينَاَفْتُونَا Okunuşu: Eftûnâ me’cûrîne. Anlamı: Fetvâ verin bize, biz de ona uyanlardan olalım.15 Bir hakîkati dile getirmek için.  لَهُاللَّهُكَانَفَقَدْلِلَّهِكَانَمَنْ Okunuşu: Men kâne lillâhi fekad kânallâhü lehû. Anlamı: Bir kimse Allah için olur (yaşarsa) muhakkak ki Allah Teâlâ da ona kendisi için yaşama fırsatı verir. 16 Dünya-âhiret dengesini ve kalbin bu noktadaki fonksiyonunu izah için. يَرْتَفِعَانِوَلَايَجْتَمِعَانِلَااَلضِّدَّانِ Okunuşu: ed-Dıddânü lâ yectemiâni velâ yertefiâni. Anlamı: İki zıt şey bir arada bulunmaz ve birlikte yükselmezler.17 Tavsiye Amaçlı.  السُّوءِوَجَلِيسُاِيَّاكُمْ Okunuşu: İyyâküm ve celîsü’s-sûi. Anlamı: Kötü arkadaştan şiddetle sakının.18 Durum tespiti yapmak için.  السُّفَنَتَشْتَهِيهِلاَبِمَاالرِّيَاحُتَجْرِىيُدْرِكُهُالْمَرْءُيَتَمَنَّىمَاكُلُّ Okunuşu: Mâ küllü yetemenne’l-mer’u yüdrikuhû tecri’r-riyâhu bimâ lâ teştehîhi’s-süfüne. Anlamı: Kişi arzu ettiği her şeye ulaşamaz. Rüzgâr, gemiler için istenmediği anda da eser.19 آخَرَذَنْبٌيُقَاسُلاَذَنْبٌوجدك Anlamı: Nefsinde varlık hissetmenin günâhı başka hiçbir günahla kıyaslanmaz.20 Neslin asâletini anlatmak, temsil için. الْبَذْرِكَرَمِمِنْالْاَرْضِنَبَاتِوَحُسْنُ Okunuşu: Ve hüsnü nebâti’l-ardi min kerami’l-bezri. Anlamı: Yeryüzündeki bitkilerin güzelliği tohumlarının keremindendir. 21   GENEL DEĞERLENDİRME VE SONUÇ Es’âd-ı Erbilî (ks) eserleri, sûfî kişiliği ve mücâdeleleriyle döneminde olduğu kadar günümüzde de etkinliğini devâm ettiren bir Allah dostudur. Onun bu başarısının arkasında zâhirî sebeplere sarılıp mânâ inşâsı peşinde bir ömür sürme gayreti yatmaktadır. Onun Arapça’ya hâkimiyetini gösteren ve gerekli olduğu yerde kullanılmak üzere o dildeki birikimine işâret eden verileri paylaştığımız çalışmamızın netîcesinde, dili ve üslûbu en güzel şekliyle kullanan bir neslin evlatları olarak dilimizi ve üslûbumuzu yozlaştıran bir nesil hâline nasıl geldiğimizi tekrar sorgulama noktasına geldik. Aramızdan bedenen ayrılışının üzerinden henüz bir asır geçmemiş bu büyüğümüzün fikirlerini ifâde ederken başvurduğu bu iktibasların bünyesinde barındırdığı güzellikler ile günümüzde, Arapça birikimimizi bir kenara bırakalım, Türkçemize sâhip çıkma noktasında gösterdiğimiz zaaflar, geçmişimizle tam bir tezat içerisinde hayâtımıza yön verme gayretinde olduğumuz hakîkatini gözler önüne sermektedir.   Çalışmada Arapça iktibasların okunuşlarını ve anlamlarını dile getirerek okuyucumuza bu iktibasları günlük hayatında kullanabilir hâliyle takdim etmek istedik. Özellikle irşad konumunda olan kardeşlerimizin dillerinin zenginleşmesine sebep olmak ve bu iktibaslardan istifâde etmek isteyen kardeşlerimize bir yol açmak düşüncesiyle hareket ettik. Son olarak ifâde etmek isteriz ki Es’âd Efendi’nin bu çalışması, üzerinde çeşitli yönleriyle incelemede bulunacak araştırmacıları beklemektedir. Mektûbât’taki Farsça metinler, âyet-i kerime ve hadîs-i şerif nakilleri, duâ cümleleri ve daha birçok yönüyle eser araştırmacılarına gönlünü açmış durumdadır. Bu araştırmalar, yakın geçmişimizle aramızdaki engelleri kaldıracak ve birikimlerimizin farkına varmamızı sağlayacak önemli adımlar olacaktır.   Dipnotlar: [1] Reşat Öngören, ‘Mektup’, DİA, İstanbul 1995, c.XXIX, s.21-23. 2 Zeki Tan, Mevlânâ Hâlid-i Bağdâdî’nin Talebelerinden Seyyid Tâhâ el-Hakkârî, Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı: III, Nisan 2013, s.102-103. 3 Muhammed Es’âd Erbilî, Mektûbât, Hazırlayanlar: Kamil Yılmaz-İrfan Gündüz, Erkam Yay., İstanbul 2012, s. 88. (17. Mektup) 4 Erbilî, Mektûbât, s.216. (67. Mektup) 5 Erbilî, Mektûbât, s.98. (20. Mektup) 6 Erbilî, Mektûbât, s.252.(84. Mektup) 7 Erbilî, Mektûbât, s.284. (99. Mektup) 8 Erbilî, Mektûbât, s.346. (129. Mektup) 9 Erbilî, Mektûbât, s.114. (27. Mektup) 10 Erbilî, Mektûbât, s.194. (57. Mektup) 11 Erbilî, Mektûbât, s.260. (88. Mektup) 12 Erbilî, Mektûbât, s.348. (130. Mektup) 13 Erbilî, Mektûbât, s.16. (3. Mektup) 14 Erbilî, Mektûbât, s.26. (4. Mektup) 15 Erbilî, Mektûbât, s.48. (8. Mektup) 16 Erbilî, Mektûbât, s.182 (53. Mektup); s.340 (126. Mektup) 17 Erbilî, Mektûbât, s. 222. (70. Mektup) 18 Erbilî, Mektûbât, s.226. (72. Mektup) 19 Erbilî, Mektûbât, s.226. (72. Mektup) 20 Erbilî, Mektûbât, s.268. (92. Mektup), s.2 72. (93.Mektup) 21 Erbilî, Mektûbât, s.280 (97. Mektup)

Abone Ol

En son haberleri doğrudan gelen kutunuza alın. Asla spam yapmayız!

Sosyal Medya Hesapları

Mesaj Bırak