Hasîrîzâde Şeyh Ahmed Muhtar Efendi ve Şiirleri – 4

Şeyh Ahmed Muhtar Efendi’nin biri Farsça diğerleri Türkçe yazdığı on şiirinden, biri Farsça ve beşi Türkçe olan altı şiirini yazı dizimizin önceki makālelerinde yayınlamıştık. Bu son makālemizde onun Türkçe yazdığı kalan dört şiirine yer verilecektir.

Elif Dergâhı içerisinde kuşak yazıları şeklinde bulunan levhalardaki on beyitlik şiirin nazmı, Şeyh Ahmed Muhtar Efendi’ye āittir. Şiirler 10 levha hâlinde celî ta’lik hattı ile oğlu Şeyh Mehmed Elif Efendi tarafından ahşap üzeri siyah zemîne altınla tahrîr edilmiştir. Baha Tanman’ın tesbîtinde de yazılar on parçadan ibârettir. İbnülemin, söz konusu yazıların on bir beyit olduğunu sehven ifâde etmiş olmalıdır. Bu yazıların mukavvâ üzerindeki sûretini Elif Efendi, dayısı Hüsnü Bey’e hediye etmiştir.¹ 

80’li yıllarda diğer eserlerle birlikte kaybolan söz konusu on parça ta’lik levhadan dokuz tânesi bir müzâyede firmasında 22 Eylül 2022 târihinde satılığa çıkarıldı. Elif Dergâhı’na āit olduğunu tesbît ettiğimiz levhaları, İstanbul 1. Bölge Vakıflar Bölge Müdürlüğü’ne ve Elif Dergâhı’nın yetkilisi olan Safa Vakfı’na bildirmemiz üzerine söz konusu birimlerin girişimleri sonucu dokuz adet levha Elif Dergâhı’na getirilip teslîm edildi ve yerlerine asıldı. Levhalardan birisi eksik kaldı, eksik olan levha dördüncü beyittir.

Şeyh Ahmed Muhtar Efendi’nin on beyitlik şiiri nazım sırasına göre şöyledir: 

1 Sen kutb-i mu’allâsın yâ Hazreti Sa’deddîn
   İsminle müsemmâsın yâ Hazreti Sa’deddîn

2 Yâ gavs-i mu’azzam sen hurşîd-i velâyetsin
    Himmette süreyyâsın yâ Hazreti Sa’deddîn

3 Ey bedr-i cihân-ârâ sultân-ı ‘atâ-fermâ
   Râ’î-i re’âyâsın yâ Hazreti Sa’deddîn

4 Şarktan nazarın garba ânide müessirdir
   Şems ü felek-ârâsın yâ Hazreti Sa’deddîn²

5 Vâdî-i muhabbette ser-haylısın ‘uşşâkın
    Sen dâver-i ma’nâsın yâ Hazreti Sa’deddîn

6 Sen bezm-i Peyamber’de içtin yed-i Hayder’den
   Mest-i mey-i asfâsın yâ Hazreti Sa’deddîn

7 Bîçâreye her demde imdâd erişir senden
   Hâmî-i berâyâsın yâ Hazreti Sa’deddîn

8 Dünyâda vü ukbâda nâfiz nefesin el-hak
   Sen şâhid-i Mevlâ’sın yâ Hazreti Sa’deddîn

9 Pîrim bana imdâd et Allah için ihsân et
   Zî berr u ‘atâyâsın yâ Hazreti Sa’deddîn

10 Dergâh-ı Muhammed’de Muhtâr’a tevassut kıl
     Dermândeye me’vâsın yâ Hazreti Sa’deddîn

Harrarahu Mehmed Elif gufira lehu 1306 

Dergâh Girişi Kapı Üstü Kitâbesi

Hasîrîzâde Dergâhı’nın, II. Abdülhamid zamânında üçüncü defa inşâsında dönemin şeyhi Ahmed Muhtâr Efendi’nin on beş beyit olarak nazm eylediği târih kitâbesidir. Şeyh Ahmed Muhtar Efendi’nin oğlu Mehmed Elif Efendi’nin ta’lik hattı ile yazdığı kitâbe dergâh giriş kapı üzerine yerleştirilmiştir. Kitâbe 160x80 cm ebatlarında dikdörtgen gri mermer üzeri dört mısra hâlinde hâkedilmiş ve üzeri altın varakla kaplanmıştır. Kitâbenin üzerinde yer alan ve ta’lik yazısı Mehmed Elif Efendi’ye āit olan “Elâ bi-zikrillâhi tatmainnü’l-kulûb” (Râd Sûresi, 13/28) âyetli oval kitâbe ise hâlen kayıptır.

Târih kitâbesi şöyledir:

1 Şâhinşeh-i devrânın ihsânı ile dünyâ
   Mûr u münevverdir ‘adliyle pes u bâlâ

2 Hiç görmedi emsâlin şems-i kamerin aynı
   Sultân-ı Hamîd el-hak Hâkân-ı cihân ârâ

3 Çûn cedd-i mecdi Hân-ı Mahmûd-i kerem-kârın
   Âsârını düşmüşken kıldı yeniden ihyâ

4 Yâ Rabb bu şehinşâh-ı mansûr u muzaffer kıl
    Mes’ûlini her demde lütfunla buyur a’tâ

5 Ser-efser-i şâhân et mülkünde Süleymân et
   Tahtında hükümrân et oldukça cihân ibkâ

6 Bir bende-i nâcizi ihlâs ile dâ’îsi
   Sıdkıyle kapısında bir çâker-i müstesnâ

7 Ya’nî ki Seyyid Paşa Nâzır-ı Tophâne
   Tophane müşîrine olmuştu vekîl-i câ

8 ‘Arz eyledi Sultân’a bin şerm u hicâb ile
   Bu dergeh-i Sa’di’nin ta’mirini istid’â

9 Lutf eyledi Hünkârım is’âf-ı ricâ kıldı
   Emr eyledi tecdîdin o şâh-ı kerem-fermâ

10 Ervâh-ı müzekkâya ihlâsı olup sâbit
     Bast etti yed-i cûdun müstevfir u müstevfâ

11 Sultân-ı Cibâvî’nin mensûbu idi zâten
     Bu bendesine tefvîz olmuştu bu nev’-inşâ

12 İhlâs-ı derûn ile pîrine edip hürmet,
     Bezl eyledi mechûdun kıldı himem-i vâlâ

13 Olsun hidemâtında makbûl-i şehinşâhi
     Tahsîl-i rızâsında günden güne kâr-efzâ

14 İhsân-ı şehinşâhi şükründe dilim ‘âciz
     Hâmem ile bir mısra-‘ı târîh edeyim inşâ

15 Bâni-i düvüm Muhtâr Sultan Hamîd oldu
    Nev Tekye-i Sa’diyye ‘uşşâka mutâf-âsâ

Nemekahu Muhammed Elif bin eş-Şeyh en-Nâzım Ahmed
Muhtâr Efendi ‘ufiye ‘anhümâ Sene 1306³ 

Kuyu Başı Kitâbesi

Yazısı ve tasarımı ile yüksek sanatsal değeri hâiz olan kitâbenin nazmı Şeyh Ahmed Muhtar Efendi’ye āit olup, hattâtı ise Ali Haydar Efendi’dir. Kitâbe 180x110 cm ebatlarında köfeki taşıyla çerçevelenmiş, malta taşıyla kaplı bir platform şeklinde ve ortasında mermer bilezikli bir kuyusu olan sarnıcın batı kısmı üzerinde mermere hâk edilmiş ve altın varakla kaplanmıştır. Kitâbenin üst kısmında mermere ampir karakterde oval bir çelengin içinde Peygamber Efendimiz’in (sav) şu hadîs-i şerîfi yer almaktadır: ⁴خیر المال ما انفق فی سبیل الله 

Hayru’l-mâli mâ ünfika fî sebîlillâhi

Habbezâ tevfîk-i Rabbânî iki ferzende kim /Yaptılar mâderleri rûhi içün sahrîc-i mâ’

Miralay Seyyid Bey ile dâderi Mîr Nebîl  /Feyz-i Yezdânî birisi biri lutf-i Kibriyâ

Ahsen-i âsâr olub bu hânkâhda bî-bedel/Sırr-ı Sa’deddîn’e hizmet eylediler yeriyâ

Bârekellâh ettiler nakd-i himem bezl-i nisâr/Altun oluktan akıttılar suyun dense revâ

Öyle bir hayr-i cemîl oldu akan sular durur/Pek becâ olduğunu Kerrûbiyyân eyler senâ

Mu’tedildir kışları sayf içre a’lâ buz gibi/Nûş eden ‘atşân u dervîşâne hem ‘ayn-i şifâ

Sâki-i Kevser Aliyyü’l-Haydar-ı Kerrâr içün/‘izzet-i ömr ile Seyyid Bey bula yâ Rabb safâ

Rûz-i mahşerde şefî’ ola Nefîse Hanım’a/Fâtıma Haydar Hatîce Şâh-ı deşt Kerbelâ

Hakk bekā versin bu hayra koymasın bî-âb u tâb/Eylesün bânîlerin feyz u ‘atâyâya sezâ

Şükr edüb Muhtâr-ı Hakk’a söyledim târîh-i tâm /Sâkiyâ sahrîc-i âb rahmete de Hû salâ

Ketebehu Ali Haydar gufira lehu 1282/1865⁵

Sütlüce Mahmud Ağa Câmii Kitâbesi

Mahmud Ağa Câmii, Kānûnî Sultan Süleyman döneminde Kapıağası Mahmud Ağa (ö. 957/1550) tarafından 945/1538 yılında Mimar Sinan’a yaptırılmıştır. 1293/1876 Rus seferinde birçok câminin kurşunları gibi, Mahmud Ağa Câmii’nin kurşunları da alınarak mermi yapılmış ve üstü kiremitle örtülmüştür. Hasîrîzâde Elif Efendi Dergâhı’nın 1887 yılında yeniden inşâsının masraflarını karşılayan Tophâne Nazırı Seyyid Mehmed Paşa, on dört sene sonra 1307/1889 yılında masrafları üstlenerek, câminin çatısı tekrar yapılmış ve kurşunları örtülmüş, yarısından yıkılmak üzere olan minâresi kütüğünden sonra kırmızı tuğla ile örülmüş ve mezarlık setleri tahkîm edilmiştir.

Kapıağası Mahmud Ağa Câmii giriş kapı üzerine nazmı Şeyh Ahmed Muhtar Efendi’ye āit, Şeyh Mehmed Elif Efendi tarafından ta'lik hattı ile yazılmış 1307/1890 târihli tâmir kitâbesi şöyledir:

Üstü kurşûnî güzel bir câmi’                  Eylemiş Mahmud Ağa bunda binâ

‘Asr-ı Sultân-ı Süleymânî'de                   Kapıağası denir imiş ona

Yıl dokuz yüz dahi kırk beşte imiş           Ede Hakk rahmet ona rûz i cezâ

Bin iki yüz dahi doksan üçte                  Kurşunu olmuş idi harbe fedâ

Kaldı on dört sene üstü kiremit              Pek harâb olmuş idi ser-tâbâ

Sene bin üç yüz idi hem yedi de             O zaman Hazret-i Seyyid Paşa

Ya’nî Tophâne’de nâzır idi evvel             Ona bahşâyiş-i Hakk lutf u sehâ

Sakfını yaptı mücedded-i muhkem        Etti kurşununu ferş ile ‘atâ

Hem minâresi onun nısfından                Mâil-i hedm idi kim buldu bekâ

Münhedim sedlerini makberenin          Yaptı baştan başa kıldı ihyâ

‘İzz u devletle mu’ammer olsun             Dem-be-dem eylerim Allâh’a recâ

Hakk Te’âlâ ola ondan râzı                     Ede Muhtâr ile gufrâna sezâ

Ketebehu Muhammed Elîf gufira lehu fî Recep 1307/Şubat 1890 

Dipnotlar:
1 İbnülemin, Son Hattatlar, s. 817.
2 Söz konusu beytin levhası kayıptır. (M. Baha Tanman, “Hasırizâde Tekkesi”, (İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Enstitüsü Sanat Tarihi Yıllığı VIII, 1977), s.127.)
3 Ekler, Fotograf 8.
4 Okunuşu: “Hayru’l-mâli mâ ünfika fî sebîlillâh”
Anlamı: “Malın en hayırlısı Allah yolunda infâk edilendir.” (Buhârî, Hadîs No: 1226)
5 Ekle, Fotograf 3 

Nisan 2024, sayfa no: 50-51-52-53