Erken Çocuklukta Oyunun Gelişime Katkısı / Psk.Dan. Feyza Şener Barış

Konuya öncelikle durumu özetleyen bir sözle giriş yapmak istiyorum: “Kuşlar uçar, balıklar yüzer, çocuklar oyun oynar.” Oyun, çocukların tüm gelişim alanlarını destekleyen, onlara sayısız fayda sağlayan bir araçtır. Hem eğlendiren hem de öğreten oyunu bu yazıda bir çerçeve içerisinde ele almaya çalışacağız.

“Oyun; belli bir amaca yönelik ya da amaçsız olarak, kurallı ya da kuralsız, çocuğun isteyerek ve hoşlanarak katıldığı, araçlı ya da araçsız olarak gerçekleştirilen doğal öğrenme aracı olarak tanımlanabilir.” Oyun, çocuğun iletişim şeklidir. Hatta çocuğun dili oyundur. Biz yetişkinler olarak aslında çok şanslıyız. Çünkü duygularımızı ve düşüncelerimizi istediğimiz gibi aktarabilirken, çocuklar bizim kadar sözlü aktarım yapamıyor. Bunun yerine oyunlar oynarken kendilerini ifade edebiliyor ve biz yetişkinlerle iletişime geçiyorlar. Yaşadıkları duyguları oyun oynarken ifade edip dışa vuruyorlar. Oyun içerisinde hayal güçlerini kullanarak yaşadıkları çevreyi ve dünyayı anlamlandırıyorlar. Bunun yanı sıra oyun oynarken kullandıkları hayal gücü ve oluşturdukları senaryolar, kavrama becerisini destekliyor. Oyunun tüm gelişim alanlarına katkısı vardır. Gelişime olan katkısı yadsınamaz. Örneklendirmek gerekirse:

• Oyun içerisinde karşılaştığı sorunlar, problem çözme becerisini geliştirir. Bunun yanı sıra oyunda diğer hamlesini veya kazanmak için ne yapması gerektiğini hesaplaması, akıl yürütme becerisini destekler.
• Oynadığı tüm oyun çeşitleri sayesinde dil, konuşma ve iletişim becerileri gelişir. Kendilerini çok daha iyi ifade edebilirler.
• Bazı oyunları oynamak için kuralları hatırlaması gerekir veya bir tekerlemesi vardır. Bu sayede belleği desteklenir ve kelime dağarcığı genişler.
• Bazı oyunlar çocuğun bolca hareket etmesini gerektirir. Bu da fiziksel gelişimi destekler. Zıplaması, tek ayak üzerinde durması, dengesini geliştirmesine yardımcı olur. El-göz koordinasyonu güçlenir.
• Çocuğun oyun içerisinde diğerleriyle etkileşimde olması, oyunu kazanması veya kaybetmesi duygusal gelişimini etkiler. Bazı duygularla (kaybettiğinde öfke veya üzüntü) baş etmeyi öğretir.
• Evcilik gibi rol yapması gereken oyunlarda çocuk empati kurmayı deneyimler.
• Grup içerisinde yer aldığı oyunlar sosyal gelişimini destekler. İş birliği yapar, oyuncağını paylaşır, sırasını bekler.

Bu gibi nedenlerden dolayı çocukların yaşına ve gelişimine uygun oyunlar oynaması, onların sağlıklı bir birey olarak büyümesine katkı sağlar.

Peki, çocukların oyunlarını nasıl destekleyebiliriz?

Çocuklara oyun oynaması için çok fazla oyuncak almak sanıldığı kadar faydalı değildir. Çocukların hayal dünyası, yetişkinlere göre çok daha geniştir. Bu nedenle onlar için herhangi bir materyal (kâğıt, bez, mandal, kaşık, pirinç, ip vb.) oyuncak olabilir. Çok fazla oyuncağın olması, çocuğu geliştirmek yerine sınırlandırabilir ve doyumsuzluğa doğru sürükleyebilir. Unutmayın ki evdeki her eşya oyuncak olabilir. Bunun yanı sıra çocuklar materyal olmadan da oyun oynayabilirler. Kendi bedenleriyle, mimikleriyle, konuşarak, hikâyeler anlatarak veya şarkı söyleyerek oyun kurabilirler.

Ebeveynler, çocuklara oyun alanları ve oyun zamanları düzenlemelidir. Oyun alanı, kendi odası olabileceği gibi evde herhangi bir yerde de olabilir. Çocuklar genelde yetişkinlerin olduğu yerde oyun oynamayı severler. Hatta bir yetişkin mutfakta yemek yaparken yerde tencerelerle oyun oynayabilirler. Bu gibi durumlarda dikkat edilmesi gereken nokta, çocuğa belli sınırlar içerisinde izin vermektir. Örneğin; salonda veya mutfakta yere bir örtü serip çocuğa sadece bu alan içerisinde oynayabileceğini, oyuncaklarını da sadece bu alan içerisinde tutması gerektiğini belirtmek gerekir. Bunun dışında çocuklara açık alanlarda oyun oynayabilmesi için fırsatlar sunulmalıdır. Park, bahçe veya doğada oyun oynaması için yönlendirilmelidir. Çocuğun açık alanda oyun oynaması, fiziksel gelişimini destekler ve sahip olduğu enerjiyi yönlendirmesine yardımcı olur. Yeni şeyler keşfetmesi, yeni insanlarla tanışması, çocuğun sosyal-duygusal anlamda gelişmesini sağlar. Ayrıca açık alanda yeterince oyun oynayamayan bir çocuğun evde dağınıklık ve gürültü çıkarma ihtimali de artar.

Çocuğun gelişiminde ebeveynlerinin çocukla beraber oyun oynamasının etkisi büyüktür. Çocuğun oyununa dâhil olmak veya çocuk oynasın diye oyun kurup davet etmek, gayet keyifli olacaktır. Burada yetişkinin dikkat etmesi gereken ve yapmaması gereken birkaç nokta vardır. Bunlardan bir tanesi çocuğun kurduğu oyun sırasında çok fazla müdahalede bulunmak, çocuğun size verdiği rolü anlamadan oyunu devam ettirmek ya da oyunu çabucak bitirmeye çalışmaktır. Çocukla beraber oyun oynamak, aradaki bağı güçlendireceği gibi çocuğu tanımak için yetişkine ipuçları da verir. Çocuk neleri sever? Neye yeteneği var? Kendini nasıl dışa vuruyor? Hangi alanlarda başarılı? Nerelerde desteğe ihtiyacı var? gibi soruların cevabını bulmanıza yardımcı olur. Çocuk, bazı zamanlarda kurduğu oyunlarda baş edemediği durumları yansıtır. Zorlandığı veya üzüldüğü anları oyununa ekleyerek farklı senaryolarla bu durumlarla baş etmeye çalışır; yani oyunu bir araç olarak kullanır.

Unutmayın ki her çocuk biricik ve özeldir. Gelişimi kendisine özgüdür. Bu nedenle gelişim alanlarında onlara destek olmak ve keşfetmesine imkân oluşturmak önemlidir.

Nisan 2025, sayfa no: 18-19