Elmalılı’nın Babası Numan Efendi’nin “Kimler Dedi Sana Derviş” Redifli Şiiri

Burdur’un Gölhisar kazasına bağlı Yazır köyünde doğan Elmalılı’nın babası Numan Efendi (ö.1334/1916), Gölhisar’lı Bedreddin Efendi’nin oğlu Hasan Efendi’nin oğlu Hacı Bekir Efendi’nin oğlu Muhammed Efendi’nin oğludur. 1831 yılında yapılan ilk nüfus sayımında, Gölhisar ilçesi Yazır Karyesi’nde kadınlar ve kız çocukları hariç 146 kişi olduğu tespit edilmiştir. Söz konusu sayımda, Muhammed Hamdi Yazır’ın büyük dedesi Hasan oğlu Hacı Bekir Efendi listede 4. sırada yer almakta, 40 yaşında ve hatip olduğu kaydı görülmektedir. (Bkz. Başbakanlık Osmanlı Arşivleri, HAT.541/26740-A)

Numan Efendi, Aydın medreselerinde ve Burdur medreselerinde tahsil görüp icazet aldıktan sonra Elmalı’ya yerleşmiş ve Elmalı Şer‘iyye Mahkemesi’nde başkâtiplik ve Eytâm Müdürlüğü yapmıştır. Numan Efendi’inin, Ali Paşazâde diye mâruf Burdur’lu müderrislerden olan Mustafa bin Ali er-Rızâ’dan 1296/1878 yılında Buhâri-yi Şerif ve Nakşibendi tarîkatının hatm-i hâcegânını yaptırmak için aldığı icâzetnâmeler Elmalılı’nın torunu Mehmet Hamdi beyde bulunan metrûkâtında mevcuttur. Elmalılı’nın metrûkâtında babasına ait bir evrakta, Elmalı Kaymakamlığı’na hitâben defter-i kassâm ile alakalı kendisinin kaleme aldığı bir notta şöyle yazmaktadır: “...Mahkeme-i Şer’iyye kitâbetiyle beraber Eytâm Müdiriyeti vazifesi uhdemde bulunduğundan…” ve ayrıca; “Trabzonî Mustafa Âsım Efendi tevkîl ile mahkem-i şer’iyye kitâbetinden ferâgatim târihidir. 12 Zilka’de 1310/5 Mayıs 1309” ifâdesinden de 28 Mayıs 1893 tarihinde Şer’iyye Mahkemesi kâtipliğinden ayrıldığı anlaşılmaktadır. Numan Efendi, İslam fıkhında üstâd, ziraatle uğraşır, hat sanatı ile kitap istinsâhı yapar ve Kur’ân-ı Kerim’ler yazardı.[1] Elmalı Şer‘iyye Mahkemesi başkâtipliğinden ve Elmalı Eytâm Müdürlüğü’nden istifa eden Numan Efendi 1325/1908 yılında, zevcesi Firdevs hanım, kızı Şerife hanım ve diğer oğlu Mahmud Bedreddin ile İstanbul’a, Elmalılı Muhammed Hamdi Yazır’ın evine geldiler ve beraber yaşamaya başladılar.

Numan Efendi, 1908 ila 1916 yılları arası İstanbul’da oğlu Elmalılı Muhammed Hamdi Yazır’ın yanında kalmış, 1334/1916 yılında Elmalılı’nın evinde, sabah namazı sonrası vefat etmiştir. Elmalılı, babası için yazdığı mersiyenin baş kısmındaki açıklamasında babasının vefat tarihini h.1334/1915 olarak kaydetmiştir. Elmalılı, Divançe’sinde Arapça Şiirler bölümünde dördüncü sırada bulunan şiirinin sonunda, babasının vefat tarihine ebced hesabıyla Türkçe olarak düşürdüğü tarih kıtası şöyledir:

Târîḫ-i vefâtı
Yârân göçtü başḳa diyâra gitti
Ġam bir ḥaḳîḳat oldu ḫayâl bitti
Târîḫi Ḥamdi ḫûn-i cigerle yazdım
Eyvâh pederim irtiḥâl etti 1334/1915
ایواه پدرم ارتحال ایتدی     

Elmalılı’nın tarih kıt’asının tarih mısraı olan “Eyvah pederim irtihâl etti” dizesini, Elmalılı’nın kardeşi hattat Mahmud Bedreddin Yazır talik hattı ile yazmış, söz konusu yazı Sahrâ-yı Cedîd Mezarlığı’ndaki babasının kabir taşı kitabesine hâk edilmiştir. Numan Efendi’nin “Ölüm” ile alâkalı yazdığı bir şiiri şöyledir: 

Şâh ü gedâ bilmez müsâvî tutar
Tanımaz rütbesin ünvânın ölüm 

Gönüllü gönülsüz gelir başına
Çâresiz derdidir insânın ölüm 

İster kibir etsin ister tevâzu’
Giyecek câmesi ecsâmın ölüm 

Elinde yok buna karşı bir çâre
Olacak mutlaka encâmın ölüm 

Başka servetin yok ancak bir kefen
Gayre nasip eder emvâlin ölüm 

Bildiğinden ister rahmet-i Hakk’ı
Gelecek başına Numân’ın ölüm 

(Gedâ:Fakir, Müsâvî:Eşit, Câme:Elbise, Ecsâm:Cisimler, Encâm:Nihayet, Emvâl:Mallar)

Diğer Şiiri

Mevceler göster misâl-i deryâ
Manzar-ı Hakk’tan def’-i ağyâr et 

Müminin mevci olmuş ibâdet
Müdâvim olup şevkin izhâr et 

Mâni’-i feyz olmuş kâmile varlık
Mümkün mertebe selb-i efkâr et 

Müntehâ-yı urûcun vasl-i Yâr olsun
Mebde-i mi’râcta cem’-i ezkâr et 

Mi’râc-i abd namazdır Numân
Merkez-i dilden keşf-i esrâr et 

(Mevc:Dalga, Manzar:Görünüş, Ağyâr:Yabancılar, Selb-i efkâr: Fikirleri yok etmek, Müntehâ-yı urûc: Yükselmenin sonu, Vasl-i yâr: Allah’a ulaşmak, Mebde-i mirâc: Miracın başlangıcında, Cem’-i ezkâr: Zikirlerin hepsi, Mirâc-ı abd: Kulun miracı, Merkez-i dil: Gönül merkezi, Keşf-i esrâr: Sırların keşfi) 

Elmalılı’nın tahsil hayatını şekillendiren ve kendisinde sağlam ilmî bir zeminin oluşmasına en büyük katkı sağlayan, babası Numan Efendi’den ve amcası Mehmed Emin Efendi’den aldığı özel derslerdir.  Elmalılı’nın metrûkâtında babası Numan Efendi’ye ait 15x22 cm ebatlarındaki karton kapaklı çizgili defterde, akâid ve fıkhî konularda yazıları olduğu gibi farklı konularda şiirleri de mevcuttur (Torunu Mehmet Hamdi Yazır Özel Arşivi). Ayrıca Elmalılı’nın metrukâtında babasının nesih hat tarzıyla yazdığı Hılye-i Hâkânî, Tevhid Muallimi ve İbnül Arabî’nin Şeceretü’l-Kevn’i bulunmaktadır.

Numan Efendi’nin “Kimler Dedi Sana Derviş” redifli şiiri:

Kimler Dedi Sana Derviş

Gel ey derviş hevâ endiş
Senin tavrın bütün yanlış
Evliyalar âlem gelmiş
Kimler dedi sana derviş

Derviş adam ârif olur
Mâbuduna vâkıf olur
Her müşkili kâşif olur
Kimler dedi sana derviş 

Derviş olan edîb olur
Marazlara tabîb olur
Cümle sözde lebîb olur
Kimler dedi sana derviş 

Derviş adam kâni’ olur
İffeti çûn mâni’ olur
Her kemâli cami’ olur
Kimler dedi sana derviş 

Dervişlerin kalbi yanar
Çezbelenip durmaz döner
Her ihsanı Hak’tan umar
Kimler dedi sana derviş 

Derviş olmaz dünya-perest
Hiç kimseye açmaz o dest
Diller ondan olmaz şikest
Kimler dedi sana derviş 

Derviş adam olur halîm
Kalp noktası olur selîm
Muhib olur olmaz leîm
Kimler dedi sana derviş 

Derviş kimse halûk olur
Nâr-ı aşktan mahrûk olur
Hem âşık hem mâşuk olur
Kimler dedi sana derviş 

Derviş adam dilenir mi
Haram yeyip yalanır mı 
Vermezlerse gücenir mi
Kimler dedi sana derviş 

Derviş yüzü handân olur
Dert ile ol sûzân olur 
Aşk meyinden vîrân olur
Kimler dedi sana derviş 

Derviş adam afîf olur
Tab’an dahî zarîf olur
Her cünbüşü latîf olur
Kimler dedi sana derviş 

Şeriatı anlar sezer
Hakikatı kalpten süzer
Marifetle kalbin düzer
Kimler dedi sana derviş 

Derviş gezer halk içinde
Pûşîdedir Hakk içinde
Yanar dâim aşk içinde
Kimler dedi sana derviş 

Dervişin çok zikri olur
Cemâlullâh fikri olur
Ol fikirle sekri olur
Kimler dedi sana derviş 

Derviş olmak ne güzeldir
Allah için yol düzeldir
Matlup olan Lem Yezel’dir
Kimler dedi sana derviş 

Has dervişe yoktur sözüm
Her ağaçta bitmez üzüm
Bırak Numan iki gözüm
Kimler dedi sana derviş 

[1] Necmi Atik, Elmalılı Muhammed Hamdi Yazır Hayatı, Eserleri ve Divançesi, Ankara Ünv. Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, Ankara, 2022, s. 340.

Temmuz 2024, sayfa no: 72-73-74-75