Ara

Doğan Cüceloğlu ve Yaşamın Anlamı Üzerine

Doğan Cüceloğlu ve Yaşamın Anlamı Üzerine

Psikolog ve iletişim uzmanı olan Doğan Cüceloğlu, 9 Şubat 1938’de Mersin’in Silifke ilçesinde doğmuştur. On bir çocuklu bir âilenin son çocuğudur. On bir yaşında annesini kaybeder. Annesinin vefâtını kendi ifâdesi ile şöyle târif eder: “Annemi kaybettim ve ölümün ne demek olduğunu anladım: Artık onu bir daha hiç göremeyecek, dokunamayacak, naz edemeyecektim.”1 Silifke’de ortaokulu, Kırıkkale’de liseyi bitirir. Aslında mühendis olmak isteyen Cüceloğlu’nu, öğretmeni bilim insanı olmaya yönlendirir. İstanbul Üniversitesi Psikoloji bölümünü kazanır. Doktorasını ABD’nde yapar.

Doktora sürecinde iken Emily isimli bir bayanla tanışır ve evlenir. Bu evlilikten üç çocukları olur. Bu evliliğini: “Evlendiğimde ne kendimi tanıyormuşum ne de evliliğin ne olduğunu. Silifke'de büyürken çevremde gördüğüm evlilik, koca, baba modelleriyle, Kaliforniya'da büyümüş Amerikalı feminist bir kıza kocalık yapmaya çalıştım. Sonuç: hem ben çok ıstırap çektim hem de Emily'ye acı çektirdim. Benim şimdi yüreğimi en çok yakan, çocuklarıma verdiğim acılar. Onlardan dört yıl ayrı yaşadım.”2 diyerek ifâde eden Cüceloğlu, yaşadığı bu acıları kendisini geliştiren en önemli şey olarak görür. Bu olaydan sonra bilmediği ne çok şey olduğunu farkeden Cüceloğlu, sâdece bilgi yönünden değil insan olarak da kendisini geliştirmesi gerektiğine karar verir ve yazmaya başlar. Kendisini bu nedenle “damdan düşen psikolog” olarak niteler. O kadar çok damdan düşmüştür ki onu ancak damdan düşen anlar. İyi bir eğitim almış, doktora sürecindeki bir kişi için bunu itirâf ediyor olmak kolay bir şey değildir.

Cüceloğlu’nun hayâtında ilk yıllarından îtibâren kendisini sorgulayan ve çekinmeden eleştirebilen bir kişiyi görüyoruz. Annesinin vefât ettiği günlerde her çocuk gibi annesinin misafirliğe gittiğini ve geri geleceği düşünür, annesi vefat eden her çocuğun yüzleştiği bir gerçekle yüzleşir o da: "Annen yok kimsen yok."… Babası eski zaman Türk babalarındandır, çok ilgilenmez kendisi ile, hattâ bir gün çok fenâ azarlar, Cüceloğlu o vakit hayâtın amacının başkalarını memnûn etmek olduğunu, bunu yapmazsa hiçbir değerinin olmadığını düşünür ve tâbiri câizse kendisini vakfeder. Bu düşüncenin yanlışlığını ise ancak evliliği ile ilgili sorunlar yaşarken katılmış olduğu bir terapi grubunda farkeder. Cüceloğlu, Türk insanında var olan “bana getireceğin çıkar kadar değerlisin” düşüncesini eleştirir.3

Cüceloğlu’nun tasavvufla ilgisi de kayda değerdir. Cüceloğlu, tasavvufu, yaşayan bir değişim süreci olarak görür.4 Babası gençliğinde rakı içen, keman ve ud çalan, korkulacak tipte bir Türk babasıdır. Bir komşuları Nakşibendî tarîkatına mensuptur. Babası etkilenir ve komşusu vâsıtasıyla Nakşibendî tarîkatına intisâb eder. Babası o günden sonra zamânının şartlarına göre çocuklarına dînî eğitim veren bir baba hâline gelir. Cüceloğlu, babasındaki değişikliğe bizzat şâhit olur.5 Cüceloğlu’nun tasavvufî yaklaşımında Yûnus Emre tesiri, Bektaşî unsurları göze çarpar. Kitaplarının birçoğunda Yûnus’un şiirlerine yer verir. Ona göre Karacaoğlan, Yûnus Emre gibi şahsiyetler, Anadolu insanına bir değerler sistemi aşılar. Bu durum, eğitim almamış fakat eğitim almış bir kişiden daha fazla yaşam felsefesine sâhip bireyleri meydana getirir ki bu durum Amerika insanında yoktur.6

“Covid-19 geleceği nasıl etkileyecek?” başlıklı yazısında Cüceloğlu, içinde bulunduğumuz bu salgın sürecinde aşı, ilaç, beslenme ve sosyal mesâfe kıskacında yaşamaktan sıyrılarak, kendi içimize, yaşamımıza dönmemizi ve bakışımızı büyük resme çevirmemizi söyler. Bu büyük resmin büyüklüğü ve çözünürlüğü de önemlidir onun için. O, bir bireyin kendi büyük resminin bilincine varmadan âilesi ya da tüm çevresi için bir vizyon oluşturamayacağını ve berrak bir düşünce sâhibi olamayacağını belirttikten sonra, bizi bu salgın sürecinde yaşamın amacına dâir düşünmeye dâvet eder. Ona göre: “Yaşamın amacı, doğan her bir çocuğun olabileceğinin en iyisi olarak gelişmesi için fırsatlar oluşturmaktır.”7

İslâm ansiklopedisi “şahsiyet” maddesini yazmış olan Cüceloğlu, şahsiyetin bir modern psikoloji konusu olduğunu belirtmekle birlikte, İslâm’da karşılığına en yakın hâlinin nefs olduğunu beyân eder. “Karakterli insan, davranışlarını toplumun değer yargılarına uygun biçimde yönetebilen, değerler sistemini içselleştirmiş olan kimsedir.”8 Bir insanın değerleri içselleştirmiş olması, dışarıdan bir etkiyle değil içeriden bir güçle dışarıya yansıyan davranışı ortaya koyar. Cüceloğlu, kitaplarının çoğunda içeriden gelen bir hareket unsurunu savunmaktadır. Ona göre, insan bebekliğinden îtibâren iyiye meyyâldir. Eğer bir kimse iyiliğe zıt bir tavırda ise mutlaka çocukluğunda, yetiştirilişinde bir sıkıntı olması sebebiyledir.

Tüm bunlardan yola çıkarak Cüceloğlu, hayâtın anlamının sosyal bir refahta değil gerçek temiz bir niyette gizli olduğunu ifâde eder. O, “-mış gibi” yaşamayı anlamını yitiren bir yaşamın temel sorunu olarak görür. Bu nedenle Cüceloğlu yaşamının anlamını arayan kişi için savaşçı nitelemesinde bulunarak, savaşçıyı, niyeti temiz bir eylem insanı olarak târif eder. Cüceloğlu’na göre, kimseden övgü, takdir ve ilgi beklemeden gösterişten uzak bir halde, sırf kendi yaşamını anlamlı kılmak için kalbindeki ve dışındaki niyeti aynı olan kimse bu hayâtın anlamını kavramış gerçek bir savaşçıdır. Ona göre; "Savaşçı başkası için değil, kendi gönlü, kendi niyeti ile, kendi yaşamı için savaşçıdır."9

“Mâdem insan oldum, olabileceğim en iyi insan olmalıyım” diyen Doğan Cüceloğlu, sessiz sedâsız kimseye yük olmadan 16 Şubat 2021 Salı günü dünyâsını değiştirir. Kendisinden geriye 13 kitap ile Canan Dila ile bizzat kendi hayâtını anlatmış olduğu söyleşilere dâir yazılmış olan eser kalır. Allah rahmet etsin.

Dipnotlar

1 Doğan Cüceloğlu, “http://www.dogancuceloglu.net/yasam-yolculugu/”, ts.s

2 Cüceloğlu, “http://www.dogancuceloglu.net/yasam-yolculugu/”.

3 Canan Dila, İnsanı ararken: Doğan Cüceloğlu kitabı (İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, ts.), 43.

4 Dila, İnsanı ararken: Doğan Cüceloğlu kitabı, 460.

5 Dila, İnsanı ararken: Doğan Cüceloğlu kitabı, 40.

6 Dila, İnsanı ararken: Doğan Cüceloğlu kitabı, 149.

7 Doğan Cüceloğlu, “Covid-19 Geleceği Nasıl Etkileyecek?”, Çocuk ve Medeniyet 5/9 (ts.), 182.

8 Doğan Cüceloğlu, “ŞAHSİYET - TDV İslâm Ansiklopedisi”, TDV İslâm Ansiklopedisi (Erişim 17 Şubat 2021). 9 Doğan Cüceloğlu, Anlamlı ve Coşkulu Bir Yaşam İçin Savaşçı (İstanbul: Remzi Kitabevi, 2004), 74.

 

Mart 2021, sayfa no: 54-55-56

Abone Ol

En son haberleri doğrudan gelen kutunuza alın. Asla spam yapmayız!

Sosyal Medya Hesapları

Mesaj Bırak