Çocuklar ve Oyunları

  Yeni bir çağın eşiğinde yaşıyoruz. Dijital çağ... Bu çağın belki sayısız özellikleri sıralanabilir... Ama bence Dijital Çağ’ın başat özelliklerinden biri de kişiyi edilgen bir figür haline getirmesinde tecelli ediyor... Çocukların oyunları bu husûsun en somut örneğini ortaya koyuyor... Henüz bebeklikten çocukluk çağına yeni geçmiş ve daha ilk çocukluklarını yaşayan çocukların ellerinde bile akıllı telefonlar, tabletler... Çocuklar nerdeyse koşmayı unutmuş... Çocukluğun en hareketli çağı bilgisayar başında, durmadan başkasının hareketini izlemeye yönelmiş durumda... Daha 7 yaşındaki 5 yaşındaki çocuklar heyecanla yarışan arabaları izliyor. Heyecânını araba yarışında, kovalamaca filmlerini seyretmede yatıştırmaya çalışıyor... Ben kimseye bizim çocukluğumuza dönsün demiyorum. Bunun abesliğini elbette biliyorum. Her çocuk kendi çağının genelgeçer durumuna göre bir çocukluk yaşayacak... Bunda mutâbıkız... Ama bu mutâbakat, çocuk çocukluğunu genelgeçer eğlence aygıtlarının tutsağı hâline getirsin mi demek olmalı? Ben, bu sorunun üstünde düşünmeyi öneriyorum... Futbolu; milyonları, belki milyarları ardına takmış olmasına rağmen çağın vebâsı olarak gördüğümü itirâf etmek zorundayım... İnsanları, çocuk erişkin kadın erkek genç yaşlı, herkesi korkunç bir câzibeyle ardına takmış sürükleyen efsunlu oyun... Bana göre, dijital kültürün belli bir özelliğinin öncülü futbol olmuştur... Nedir o özellik? Şu: Kişileri etkisiz hâle getirmek, edilgen konuma düşürmek... Oyuna katılım nerdeyse salt profesyonellerin hâline gelmiş... Milyonlarca seyirci onun edilgen izleyicisi... Daha da kötüsü futbol üzerinden o oyunun kumarbazı... Totolar, lotolar, daha bilinen bilinmeyen çeşitli araçlarla oyun üzerinden yürütülen şans oyunları... At yarışlarını burada anmaya bile değer görmüyorum... Çağın kitlesel nitelikli iktisâdî yapısı ve davranış biçimi ile futbol arasında bağlılaşım kurmak zor değil. Müzik, sinema, bilim, sanat ve benzeri alanlarda olduğu gibi futbolda da oyuncuların şahsında kitlesel ikonlar oluşturuluyor. Bu ilâhlara ve ilâhelere tapınma âyinleri düzenleniyor. Her futbol maçı veya stadyumlarda icrâ edilen her konser, kitlelerin âyini hâlinde sunuluyor. Ve kitleler bu âyinlerde cezbeye kapılıyor, ayılanlara bayılanlara rastlamak, kendine zarar verenleri görmek artık doğal bir rutin sayılıyor... Futbol ve benzeri kitlesel âyinler kitleler üzerinde uyuşturucu etkisi uyandırıyor. Kitle iletişim araçları mârifetiyle milyonları değil milyarları etkileyen futbol, kitlesel protestolar nezdinde de narkoz etkisi gösteriyor. Ben, burada bir adım daha ileri gidip, terör olayları ile futbol ve benzeri kitlesel âyinler arasında da bir bağlılaşım gördüğümü söylemeliyim. Terörün uluslararası boyutunu, terörün kimin inisiyatifi ile yönetildiğini bir yana bırakarak konuşuyorum. Bireysel olarak terör olayının edilgen figürü olarak iş gören bireyler bir bakıma, değindiğim kitlesel narkozun etkisiyle hareket ediyor desem fazla yanılmış olacağımı düşünmüyorum. Futbol sahalarının, stadyumların câzibesi şimdi telefon veya tablet ekranlarına taşındı. Stadyumların heyecânı bile artık el kol hareketlerinin canlılığını aratır oldu. Ekranlardan ve salt gözle izlenir hâle geldi... Bunlar olacak, oldu, olsun... Ama bunlar, çocuğa oyununu unutturmasın. Unutturmamalı... Biz, oyuncaklarımızı kendimiz yapardık. Hazır oyuncaklar nâdirattandı... Oralara geri dönülmeyeceğinin fenâ hâlde bilincindeyim. Ama çocuk oyunlarının unutulmasını doğrusu benimsemekte ve sindirmekte zorlanıyorum. Merâk ediyorum. İlkokul öğrencilerinden kaç kişi körebeyi veya saklambaç oyununu biliyor; kaç öğrenci zemine tebeşirle çizgi çekip seksek oynamayı aklından geçiriyor? Tamam, râm olmak istemesek de futbolun bir iktidârı var, artı, bu iktidârı besleyecek toplumsal, siyâsal, iktisâdî zeminde bir kültürel ortam da hazır. Ben bu durumu anlamaya çalışabilirim ama onu aynı zamanda anlayışla karşılamak zorunda olmadığımı da bilmeliyim. Futbol ve her türlü kitlesel âyin, çocukları kendi oyunlarından yoksun bırakmamalı... Rasim Özdenören (Nisan 2016)