Bağımsız Nesiller Yetiştirebilmek / Nuray Baştan Aydın

Madde bağımlılığı; özellikle gençler arasında psikolojik kökenli ortaya çıkan ancak bedensel olarak etkisini gösteren, uzantılı olarak sosyal-toplumsal bir sorun haline dönüşebilen, çağımızın en büyük sağlık sorunlarından bir tânesidir. Bu sorun sâdece madde kullanan bireyi değil, yaşadığı âileyi, dâhil olduğu toplumu etkisi altına almaktadır. Hattâ toplumlar arası etkiden de sözetmek mümkündür. Özelikle gençler arasında etkileşimin büyük önem taşıdığını gözardı etmemekte fayda vardır. Son yıllarda tüm Avrupa ülkelerinde ergen ve gençler arasında sigara, alkol ve madde kullanımında bir artış söz konusudur. Ülkemizde madde kullanımının diğer ülkelerle karşılaştırıldığında düşük oranda olduğu ortaya çıkmaktadır. Ancak ülkemizdeki genç nüfus sayısı göz önüne alındığında bu düşük oranlar büyük rakamlara tekâbül etmektedir.

Madde kullanımı ve bağımlılığı bir sağlık sorunu olmakla birlikte tedâvisi mümkün bir hastalıktır. Kişi ilgili hastânede tedâvisi yapıldıktan sonra birey olarak sosyal yaşamına devâm edebilir. Ancak mutlaka tıbbî yardım ve uzman desteği alınmalıdır. Tedâvinin tamamlanmasından sonraki süreç oldukça hassastır. Kişi mutlaka kendisini madde kullanımına iten ortamlardan ve arkadaş çevresinden uzaklaşmalıdır. Aksi takdirde tekrar madde kullanım ihtimâli oldukça yüksektir.

Bağımlıların büyük çoğunluğu, kendini kontrol edebileceği inancıyla madde kullanmaya başladıklarını ifâde etmektedirler. Amaç bağımlı olmadan ara sıra rahatlamak için kullanmaktır. Ancak bağımlılık madde kullanımının kaçınılmaz sonucudur. Kişi ilk zamanlar bağımlı olduğunun farkına varamaz. Farkına vardığı zaman ise çok geç olmuştur.

Madde Kullanımının Sebepleri

Çocuklar ve gençlerde gözlemlenen madde bağımlılığı ülkemizde ve dünyâda sanâyileşme, kentleşme ve modernleşmenin insan üzerindeki etkilerinin bir yansımasıdır. Hızla iş hayâtına yönelen insanlar âile olma, çocuk sorumluluğunu yüklenme rollerini geri plana atarak çalışma ve verim üzerine odaklanmıştır. Anne babasından yeterince duygusal alâka göremeyen çocuk ise bu boşluğu farklı alternatiflerle doldurmaya çalışmaktadır. Çocuk âile ortamında yaşamadığı sıcaklığı arkadaş çevresinde tatmanın peşinde koşarken yanlış arkadaş ortamlarına sürüklenebilmektedir. Özellikle ergenler için arkadaş çok önemlidir. Sanıldığının aksine, uyuşturucu ile ilk temas sokak başında bilinmeyen satıcı vâsıtası ile değil bilakis arkadaş çevresiyle olmaktadır. Arkadaş çevresinde kabûl görmek, çevre edinmek, güç kazanmak düşüncesi gençlerde uyuşturucuyla tanışma ihtimâlini arttırmaktadır. Bunun dışında;

Âile yapısındaki iletişim bozuklukları,

Âilede travma (boşanma, bir âile bireyinin ölümü, tâciz, tecâvüz…)

Âile bireyleri arasında çatışmalar, geçimsizlikler,

Yetersiz ebeveyn tâkibi,

Tutarsız ya da katı cezâlandırmanın varlığı,

Gençlerdeki mânevî boşluk, inanç zaafı,

Bilgisizlik (tehlikeden habersiz olmak ve bu sebeple konuyu hafife almak),

Eğlence yerleri ve internet cafeler,

Özenti,

Sigara ve alkol kullanımı (Yapılan araştırmalar uyuşturucu bağımlısı gençlerin %80’inin daha önce sigara ve alkol kullanıcısı olduğunu ortaya koymuştur.),

Merak ( denerim, bırakırım düşüncesi),

Genetik yapının maddeye yatkınlığı (anne babanın alkol ve sigara kullanımı),

Güvensizlik duygusu,

Geleceğe dâir kaygılar, stres,

Âilelerdeki düşük sosyo-ekonomik düzey,

Engellenme ve reddedilmeye karşı yoğun hassâsiyet,

Akademik ve sosyal başarısızlık,

Depresyon ve kaygı bozuklukları.

Madde Kullanan Birey Ne Tür Belirtiler Gösterir?

Uyuşturucu veya madde kullanan bir bireyde ilk dikkat çeken nokta tutum, davranış ve psikolojisindeki belirgin değişiklerdir:

İçe kapanma veya aşırı hareketlilik,

Öfke patlamaları, kızgınlık,

Duygudurum bozuklukları,

Uyuşukluk hâli,

Ânî ruhsal değişiklikler,

Konsantrasyon eksikliği,

Halisünasyonlar,

Unutkanlık,

Yalan söyleme gibi uyum ve davranış sorunları.

Psikolojik göstergelerin yanısıra akademik başarı noktasında da birtakım belirtiler göze çarpmaktadır:

Derslere ilginin azalması,

Ders kalitesinde düşme,

Okula devamsızlığın artması,

Sınıfta kalma.

Fizyolojik olarak gözlemlenen belirtiler:

 İştahsızlık, buna bağlı olarak aşırı kilo kaybı,

 Sürekli öksürme,

 Gözlerde kızarıklık,

 Uyku düzeninde bozukluk, gün içerisinde sürekli uyku hâli.

Sosyal olarak gözlemlenen belirtiler:

 Arkadaş grubunun değişmesi,

 Giyim tarzının değişmesi,

 Eve geç saatlerde gelme,

 Anne babaya karşı ilginin azalması,

 Arkadaş çevresine yönelme,

 Sık ve uzun telefon konuşmaları,

 Arkadaşlarla sohbette şifreli ve gizli konuşmalarda artış,

 Daha fazla para harcama, borç isteme dikkat çeken unsurlar arasındadır.

Madde Bağımlılığını Önlemek İçin Neler Yapılabilir?

Madde bağımlılığını engellemede ve bağımlılıkla mücâdelede âilelere büyük görev düşmektedir. Âileler öncelikle çocuklarıyla sağlıklı iletişim kurmaya özen göstermelidirler. Olumlu ebeveyn-çocuk ilişkisi bu iletişimi güçlendirecektir. Anne ve babanın çocuğu hakkında olumsuz ve eleştirel tutumları onu yalnızlığa veya kötü niyetli arkadaş grubunun içine itebilir. Bu yüzden anne-babalar çocuklarını şefkatle kucaklamalılar. Onları uyuşturucu maddeler ve bu maddelerin zararları konusunda bilgilendirmeliler.

Öte yandan, helâl ve haramın ölçülerinin ortaya konması, insanın bu dünyâda yaptıklarından ölümden sonraki hayatta hesap vereceğine vurgu yapılması; bedenin bir emânet olduğu ve meşru dâiredeki lezzetlerle beslenmesi gerektiği gibi hususları içeren dînî bilgilerin çocuklara küçük yaşlardan itibâren anlatılması onlarda çok önemli şuuraltı beslenmeye vesîle olacaktır. Bu telkinlerle büyüyen bir çocuk genç olma evresinde uyuşturucu vb. tarzda dînimize aykırı olan tekliflerle karşılaştığında, şuuraltının da tesiriyle bunları hemen reddedecektir.

Âilenin rol-model olması, çocuğuna doğruyu ve yanlışı öğretmesi, çocuğunu kuşatması; çocuğun kimlik gelişimi ve gelecekteki davranış kalıplarını belirlemesi açısından şüphesiz çok önemlidir. Bunun yanısıra, okullarda ve medyada da madde bağımlılığının yıkıcı etkilerine yer verilmesi pek çok bireyin madde bağımlılığına dâir bilinçlenmesine vesîle olacaktır.

Sağlıklı nesiller yetiştirebilmek temennisiyle…

Ekim 2019, sayfa no: 48-49-50