Akıl

Akıl iki kısımdır:

Akl-ı maaş, nefsin hüküm sürdüğü hayvânî akıl, yeme içme, giyim kuşam, günü gün etme, eğlenip gülme olarak nitelendirilir. 

Akl-ı maad, Dîn-i İslâm’ın emir ve yasaklarına itâat eden akıldır. Hayâtının merkezine takvâ, Allah korkusunu oturtan akıldır. 

Akl-ı küll, kâmil akıldır. Allâh’ın yeryüzünde halîfesi olan, isimlerin öğretildiği, emânetin yüklendiği, muhâtab-ı İlâhî olan kâmil insanın aklıdır.

İslâm, bedenin hayâtıdır. Îmân aklın, ihsân da rûhun hayâtıdır.

Akıl, gazab ve şehvet bir güçtür insanda. Hepsinin salâhı düzgünlüğü, vahyin çizdiği programdır. Üzüm en lüzumlu bir gıdâdır. Kendi hâline bırakılsa bozulur kokuşur şarap olur. İçilmesi haram olur. Usûlüne uygun bir şekilde ıslâh edilirse, en güzel katık olan sirke, vücûda yarayışlı pekmez olur. Şehevî arzu, nikâhla helâl ve ibâdet hüviyetini kazanır. Yoksa azgınlaşır ve tuğyân eder. Ana baba birbirine karışır nesil bozulur. Gazap azarsa sınır tanımayan bir saldırgan, terbiye edilirse, cihad meydanında bir er olur. Akıl vahiyle, Yaratanını tanıma şerefine erer. Özelliğinde hakla bâtılı birbirinden ayırma hassası vardır. İbrâhîm (as) yıldıza aya güneşe bakar, sonunda karârını verir. “Batanları sevmem”¹ ve “Ben, O’nun birliğine inanarak yüzümü, gökleri ve yeri yoktan yaratana çevirdim ve ben müşriklerden değilim”² der. Aklı halk eden Allah Teâlâ’dır. “Yaratan yarattığını bilmez olur mu hiç?”³ 

Allah Teâlâ’nın emri her şeyin üstündedir. İslâm’ın emirleri akılla ölçülmez. Akıl İslâm’a uyduğu nisbette kıymet ve değer kazanır. 

Vahyin mübelliği temsilcisi, Nebîler Nebîsi (sav) ne güzel buyurur:

“Akıllı kişi, nefsine hâkim olan ve ölüm sonrası için çalışandır.”⁴

Dipnotlar:
1 En’an, 6/76.
2 En’an, 6/79.
3 Mülk, 67/14.
4 Tirmizî, Kıyâmet 25.