Kıbrıs: Doğu Akdeniz’in Stratejik Anahtarı

Târih boyunca pek çok medeniyetin ilgisini çeken, haritada küçük ama etkisi büyük bir yerden söz ediyoruz: Kıbrıs. Doğu Akdeniz’in tam kalbinde yer alan bu ada, sâdece coğrafî konumuyla bile stratejik bir hazîne gibi. Peki, nedir bu küçücük adayı bu kadar önemli kılan? Üç kıtanın kesişiminde bulunması mı, yoksa büyük güçlerin gözünü üzerinden hiç ayırmaması mı?

Mısır’dan Roma’ya, Osmanlı’dan İngilizlere kadar herkes burada olmak istemiş. Çünkü burası sâdece bir toprak parçası değil, bir geçit, bir kontrol noktası. Kıbrıs’ın jeopolitik önemi, sâhip olduğu doğal kaynaklar ve deniz yollarının kontrolü açısından da değerli. Öyle ki bugün bile hâlâ tartışmaların, diplomatik pazarlıkların ve askerî hesapların merkezinde. Adada konuşlu İngiliz üsleri ve ABD'nin bölgeye olan ilgisi, bu stratejik konumun günümüzde de ne denli değerli olduğunu bir kez daha ortaya koyuyor. Adanın Türkiye’ye yalnızca 70 km uzaklıkta olması, özellikle savunma politikaları açısından kritik bir unsur teşkîl ediyor. Kıbrıs Cumhuriyeti’nin kurulmasından 1974 Barış Harekâtı’na kadar yaşananlar, adanın kaderini şekillendirdi. Şu an biri kuzeyde, biri güneyde iki farklı yapı var ve arada hâlâ çözülememiş büyük bir siyâsî sorun… Avrupa Birliği üyeliği, uluslararası tanınma meselesi ve çözüm yolları yıllardır masada. İki devletli çözüm mü olmalı, federasyon mu, yoksa başka bir model mi? İşte Yenidünya dergisi olarak bu soruların peşine düştük. Bu ayki röportajımızda Kıbrıs’ın dününü, bugününü ve olası yarınını masaya yatırıyoruz. Çünkü Kıbrıs, sâdece Kıbrıslıların değil, aslında tüm bölgenin meselesi. Ve görünen o ki, Kıbrıs daha uzun yıllar boyunca konuşulmaya devâm edecek. İstanbul Topkapı Üniversitesi Dr. Öğr. Üyesi Tayfun Güven merâk ettiğimiz tüm soruları okuyucularımız için cevapladı.

Röportaj: Sümeyye Palta 

Kıbrıs Üzerine: Bir Adadan Daha Fazlası

Haritada Küçük, Târihte Büyük

Basitçe soralım… Kıbrıs Adası’nın coğrafî olarak konumu neden bu kadar önemli?

Kıbrıs, Doğu Akdeniz’in en büyük adasıdır ve bulunduğu coğrafî konum itibârıyla binlerce yıldır stratejik bir öneme sâhiptir. Üç kıtanın — Avrupa, Asya ve Afrika’nın — kesişim noktasında yer alır. Bu konum Kıbrıs’a sâdece bölgesel değil, küresel ölçekte de jeopolitik ve jeostratejik bir değer kazandırıyor. Özellikle Akdeniz, Ortadoğu ve Kuzey Afrika’yı kontrol altında tutabilecek bir noktada bulunması nedeniyle, târihin her döneminde büyük güçlerin ilgisini çekmiştir.

ADI BİLE MADENDEN GELİR

Kıbrıs adının kökenini ve târihsel olarak bakırla ilgisini de sormak istiyorum.

Kıbrıs adı köken olarak bakırdan gelir. Adada târih boyunca yoğun bakır madenciliği yapılmıştır ve bu durum, adanın ekonomik önemini artırmıştır. 

10 BİN YIL ÖNCE BAŞLAYAN HİKÂYE 

En eskilere gidelim… Meselâ orada ne zaman hayat başladı, Kıbrıs’a ilk yerleşim ne zaman yapıldı?

Kıbrıs’ın yerleşim târihi oldukça eskiye, M.Ö. 10.000 yılına kadar uzanır. Avcı ve toplayıcı gruplar adaya ilk yerleşen topluluklardır. Arkeolojik kazılarda Neolitik Çağ’a, yâni M.Ö. 9000’lerin sonlarına âit izler bulunmuştur. Bu insanlar genellikle Anadolu ve Suriye’den gelmişler ve adanın kıyı kesimlerine yerleşmeyi tercîh etmişlerdir.

Bugün Kıbrıs’ın siyâsî ve coğrafî bölünüşü nasıl?

Kıbrıs’ın toplam yüzölçümü 9.251 km²’dir. Bunun %35’i Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’ne, %59,5’i Güney Kıbrıs Rum Yönetimi’ne âittir. Kalan %5,4’lük kısım ise Yeşil Hat adı verilen ara bölge ve İngiliz üslerinden oluşur. Bu yapı, adanın karmaşık jeopolitik yapısını açıkça yansıtmaktadır. Başkent Lefkoşa ise 1960 yılında kurulan Kıbrıs Cumhuriyeti’nin iki toplumlu ortak başkentiydi. 

SÂBİT BİR UÇAK GEMİSİ 

Kuzey ve Güney Kıbrıs arasındaki sınır durumu nedir?

Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti ile Güney Kıbrıs Rum Yönetimi arasındaki sınır yaklaşık 180 km uzunluğundadır. Bu sınır, Türk askerleri ve Güvenlik Kuvvetleri tarafından korunmaktadır. Ayrıca Birleşmiş Milletler Barış Gücü, Yeşil Hat boyunca denetim faaliyetleri yürütmektedir. KKTC’de toplam 9 sınır kapısı bulunur ve bu kapılar, KKTC’nin fiilî egemenliğini gösteren unsurlardır. 

OSMANLI MÎRÂSI

Kıbrıs târih boyunca kimler tarafından kontrol edildi?

Kıbrıs târih boyunca birçok büyük güç tarafından kontrol edilmiştir. Bunlar arasında Mısır, Asur, Finikeliler, Persler, Roma, Bizans, Venedik, Osmanlı ve İngiltere sayılabilir. Bu durum, adanın coğrafî konumunun her dönemde önemini koruduğunu gösterir.

STRATEJİK BİR SAVUNMA HATTI 

Kıbrıs’ın günümüzdeki stratejik önemini biraz daha açar mısınız?

Kıbrıs’ın stratejik konumu hâlâ geçerliliğini koruyor. Türkiye’ye 70 km, Suriye’ye 102 km, Mısır’a ise 347 km uzaklıktadır. Bu yakınlık, savunma ve kontrol açısından büyük bir avantaj sağlar. Aynı zamanda Girit ile birlikte Akdeniz’in geçiş yollarının kesişiminde yer alır. Hattâ ada için “sâbit bir uçak gemisi” benzetmesi yapılmaktadır. Bu, özellikle Türk kontrolündeki bölgeler için stratejik bir savunma hattı anlamına gelir.

EOKA’DAN BARIŞ HAREKÂTI’NA

Osmanlı’nın ve sonrasında İngiltere’nin Kıbrıs’taki rolü nasıldı?

Osmanlı İmparatorluğu, 1571’de adayı fethetmiş ve 307 yıl boyunca yönetmiştir. Ancak 1878’deki 93 Harbi sonrasında ada İngiltere’ye kirâlanmış, 1914’te ise İngiltere tarafından tek taraflı olarak ilhâk edilmiştir. 1914’te İngiltere tarafından ilhâk edilen Kıbrıs üzerindeki Osmanlı hakları, 1923 Lozan Antlaşması ile Türkiye tarafından hukûken tanınmamıştır.

İNGİLTERE’NİN ÜSLERİ 

İngiltere'nin adadaki askerî üsleri hâlâ aktif mi?

Evet, İngiltere 1960’ta Kıbrıs Cumhuriyeti kurulmasına rağmen adadaki Agrotur ve Dikelya askerî üslerini korumaya devâm etmiştir. Bu üsler, İngiltere’nin Doğu Akdeniz’deki stratejik müdahale gücünü sürdürmesini sağlamaktadır.

WASHİNGTON’UN GÖZÜ ADADA

ABD’nin de Kıbrıs’a ilgisini nasıl açıklarsınız?

ABD, özellikle Büyük Orta Doğu Projesi kapsamında Kıbrıs’a askerî üs kurma niyetindedir. Bu da adanın jeopolitik önemini artıran bir diğer etkendir. Kıbrıs, Orta Doğu’ya yönelik politikaların merkezinde yer alabilecek stratejik bir noktadır. 

Kıbrıs sorunu ne zaman başladı ve nasıl gelişti?

1955-1963 yılları arasında başlayan EOKA terör eylemleri, Kıbrıslı Türklere yönelik saldırılarla gerilimi tırmandırdı. 1963’ten itibâren iki toplum fiilen ayrıldı. 1974’te Yunanistan destekli darbe sonucu Cumhurbaşkanı Makaryos devrildi ve Türkiye garantör ülke sıfatıyla 20 Temmuz 1974’te Kıbrıs Barış Harekâtı’nı gerçekleştirdi. Önce 13 Şubat 1975’te Kıbrıs Türk Federe Devleti kuruldu. Ardından 15 Kasım 1983’te Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti ilân edildi. İlk Cumhurbaşkanı Rauf Denktaş oldu. 

Kıbrıs Türkleri neden hâlâ uluslararası alanda tanınma mücâdelesi veriyor?

2004 yılında yapılan referandumda Kıbrıslı Türkler çözüm planına %64,91 oranında "evet" dedi. Ancak Kıbrıslı Rumlar %75,85 oranında "hayır" dedi. 2004 yılında Avrupa Birliği, Kıbrıs Cumhuriyeti adıyla tüm ada adına üyeliği kabûl etti. Bu durum, KKTC'nin tanınma sürecini zorlaştırdı. Şu anda Türkiye dışında hiçbir ülke KKTC'yi tanımıyor.

ÇÖZÜM ÖNERİLERİ

Kıbrıs sorunu için öne çıkan çözüm önerileri nelerdir?

Üç temel çözüm modeli vardır:

1. İki devletli çözüm – Türkiye ve KKTC’nin öncelikli hedefidir.
2. Federal çözüm – İki toplumlu birleşik yapı önerisidir.
3. Tayvan modeli – KKTC’nin fiilî olarak bağımsız yaşaması ve sınırlı tanınmasıdır.

ANKARA’NIN ÇİZGİSİ NET 

Türkiye'nin son yıllardaki yaklaşımı nedir?

Cumhurbaşkanı Erdoğan, Kıbrıs için açık şekilde iki devletli çözüm çağrısı yapmaktadır. 2022 yılında BM Genel Kurulu'nda yaptığı konuşmada, Kıbrıs Türklerinin egemen eşitliğinin ve siyâsî irâdesinin tanınması gerektiğini ifâde etmiştir. Bu açıklama, Türkiye'nin uluslararası alanda Kıbrıs Türk halkının haklarını savunma kararlılığını göstermektedir.

Kasım 2025, sayfa no: 68-69-70-71