Müslümanın Sahih Bir Oruç Tutabilmesi İçin Bilmesi Gereken Bazı Hususlar1

Müslümanın Sahih Bir Oruç Tutabilmesi İçin Bilmesi Gereken Bazı Hususlar¹

Fatih Çınar

Orucun sahih/geçerli yani muteber bir oruç olabilmesi için iki rükün yerine getirilmelidir. Birincisi: Allah Teâlâ’nın “Ta fecrin beyaz ipliği siyah iplikten size seçilinceye kadar yiyin, için. Sonra da ertesi geceye kadar orucu tam tutun”² ilahî beyanı gereği fecr-i sadıktan güneş batıncaya kadar yeme, içme ve cinsel ilişkiden uzak durmak. İkincisi de Hz. Peygamberin (sav): “Ameller niyetlere göredir. Herkese niyet ettiği şey vardır”³ hadis-i şerifi gereğince oruca başlarken niyet etmektir.

Peki, oruca nasıl niyet edilmelidir? Kişi, sadece oruç tutmaya niyet etse, Ramazan, adak veya nafile şeklinde belirtmese bu mutlak niyet Hanefi âlimlerine göre şu üç durumda geçerlidir:

1. Ramazan orucunda
2. Vakti belirli olan oruçlarda. Örneğin, Muharrem ayında tutulmak üzere adanan nezir oruçta mutlak niyet geçerlidir.
3. Çarşamba veya Perşembe günleri gibi nafile olarak tutulan oruçta.

Ramazan Ayı’nda nafile veya adak bir oruca niyet etsek yine biz Ramazan orucuna niyet etmiş oluruz. Çünkü Ramazan ayında tutulan oruç diğer söylenen oruçlardan daha güçlüdür ve Ramazan ayında kişi zaten Ramazan orucunu tutmaya yönelik bir niyete sahiptir. Yine aynı şekilde adakta bulunduğumuz bir orucu tutarken nafile olarak niyetlensek bu niyetimiz vacip olan adak orucumuz için geçerli olur. Çünkü bu tutmaya niyet ettiğimiz oruç belirli bir vakitte tutmayı adadığımız oruca aittir, nafile bir oruca ait değildir. Bu aktarılanlardan, Ramazanın kazası, kefaret ve belirli bir vakit belirtilmeden adanan oruçlarda niyeti kesin olarak ifade etmemiz gerektiği anlaşılmaktadır. Çünkü zikredilen oruçları zaman sınırlaması olmaksızın her vakit tutabiliriz. Eğer anılan oruçlara gündüz niyet edersek bu oruçlar bizim için nafile bir oruç haline dönüşür. Bu nafile orucu tamamlamak müstehaptır. Eğer yenirse bu orucu kaza etmek gerekmez. Öyleyse Oruca Ne Zaman Niyet Edilmelidir? Hanefi âlimleri geceden başlayıp kaba kuşluğa kadar devam eden vakit içerisinde Ramazan, vakti belirlenmiş adak orucu ve nafile oruca niyet edilebileceğini belirtmişlerdir. Kaza, kefaret ve vakti belirlenmemiş adak oruçlarına ise fecirden önce niyet edilmesi gerekmektedir. Niyetle Kastedilen Şey Nedir? Niyet kişinin oruç tutmaya kalben karar vermesidir. Dil ile söylemesi bu noktada zaruri değildir. Ramazan gecelerinde sahura kalkmak, hazırlık yapmak ve yemek ile meşgul olmak niyet sayılır. Bu işleri yapan kimse o gün oruç tutacağına azmetmiş demektir. Azim ise niyettir.

Geçerli Bir Oruç İçin Gerekli Şartlar Nelerdir?

Hanefi âlimleri orucun sıhhati için şu üç şartın olması gerektiğini belirtmişlerdir: 1 Vücûb şartları. 2 Eda-i vücûb şartları. 3 Eda-i sıhhat şartları. Vücûb şartları şu üç husustur: Müslüman olmak (Kâfirler, ibadetleri yapma konusunda muhatap değillerdir), akıllı olmak (Deliler dinen sorumlu değillerdir) ve akıl baliğ olmak. Çocuklara mümeyyiz olsalar dahi oruç farz değildir. Ancak bedenlerine zorluk getirmiyorsa ve yaşları sorumluluk yaşına ulaşmışsa çocukları eğitmek ve oruca teşvik için onlara oruç tutturulabilir. Eda-i vücûb şartları ikidir: Sağlıklı ve mukim olmak. Sağlıklı olmak, Ramazan orucunu tutabilmek için bir şarttır. Kişi hastalığı geçtikten sonra tutamadığı Ramazan orucunu tutmakla yükümlü de olsa eğer Ramazanda hasta olursa oruç tutmayabilir. Yine Ramazan orucunu tutabilmek için misafir olmamak şartı konulmuştur. Misafir/yolcu 81 km veya daha fazla yol gitmektedir ve bu kimseye Ramazan orucu farz değildir. Ama yolculuk hali bittikten sonra tutamadığı Ramazan orucunu kaza etmekle mükelleftir. Sağlık ve misafir olmamanın Ramazan orucunu tutabilmek için şart olduğuna “İçinizden hasta olan veya yolculukta bulunan ise, diğer günlerde, tutamadığı günler sayısınca tutar”⁴ ayeti delildir. Eda-i sıhhat şartları ise ikidir. Kadınlar için hayz ve nifastan uzak olmak. Çünkü hayz ve nifas hali kendisinde bulunan bir hanım efendiye mutlak olarak Ramazan orucu farz değildir. Ama bu hanımefendinin Ramazan ayından sonra tutamadığı günler sayısınca kaza etmesi gerekir. Kadının aksine erkeğe cünüp olduğu zaman oruç tutmama ruhsatı tanınmamıştır. Çünkü erkek bu halini istediği herhangi bir zaman diliminde gidermeye güç yetirebilecek konumdadır. İkincisi ise niyet etmektir. Niyet olmadan oruç tutulmuş olmaz. Çünkü ancak niyet ile yapılan iş âdet veya ibadet olarak tayin edilebilir. Dipnotlar: 1  Bu tercüme, Abdullah Nâsıh Ulvân’ın (ö.1987), Fedâilü Ramazan ve Ahkâmuhû (Dâru’s-selâm, 1977) adlı eserinin ilgili kısımlarının tercüme edilmesi ile oluşturulmuştur. 2 Bakara 2/187. 3 Buhari, Bed'ü'l-Vahy, 1; Müslim, İmaret, 155; Tirmizi, Fedâilu'l-Cihâd, 16. 4 Bakara 2/184.