Ara

Yer Elması – Prebiyotik Kış Sebzesi

Yer Elması – Prebiyotik Kış Sebzesi

Yer elmasının (Helianthus tuberosus) uzun zamandır unutulduğu düşünülüyordu fakat şimdi o tekrar aramızda. Bu küçük yumru yalnızca çok lezzetli değil aynı zamanda çok şifâlı bir bitkidir. Çünkü yer elması, bağırsak florasını inşâya katkıda bulunan belli lifleri ihtivâ eder ve böylece bağışıklık sistemini kuvvetlendirir, sağlıklı bir sindirime vesîle olur, mide-bağırsak hastalıklarından korur ve diyabete karşı yardımcı olur. Vitamin ve Mineral Madde Dolu bir Yumru Yer elmasının içinde B1, B3 ve C vitaminleri ile demir, potasyum ve bakır bulunur. Bakır alyuvar üretiminde yer alır ve merkezî sinir sistemi için mühimdir. Yer elmasının %80’i sudur ve yağı da yoktur. Düşük kalorisi ve yüksek lif oranıyla kilo vermeyi destekler. Yer elmasında çözünebilir özel 2 lif maddesi vardır. 20.yüzyılın başlarında araştırmacılar tarafından bulundu ki, bazı gıdâ maddeleri şu iki lif maddesini ihtivâ ettiği için çok sağlıklı: İnülin (insülin hormonuyla karıştırılmasın) ve Oligofruktoz (FOS-Fruktooligosakkaritler). Yer elması bu inülince zengin gıdâlardandır. 100 gr. yumruda 16 gr. inülin bulunur. Uzmanlar günde 8 gr. inülinin, bağırsak fonksiyonları üzerinde prebiyotik tesire sâhip olduğunu söylüyorlar. İnülin ve FOS Sindirimi Düzenler İnülin ve Oligofruktoz, fruktoz moleküllerinden oluşan polisakkarid karışımlardır ve benzer besleyici husûsiyetlere sâhiplerdir. Bahsedilen moleküller bağırsakta ayrışmaz, değişmemiş hâlde ince bağırsağı kateder ve kalın bağırsağa ulaşır. Burada faydalı bağırsak bakterileri (bilhassa Bifidobakteriler) gelen besine sevinirler çünkü beslenmek ve görevlerini yapmak için inülin ve oligofruktoz kullanabilirler. Her iki madde prebiyotiktir. Prebiyotikler faydalı bağırsak bakterilerini besler, onların sayılarını çoğaltır ve sağlıklı bir bağırsak florasına vesîle olur. Probiyotik kelimesi probiyotik bakterileri ifâde eder. Prebiyotik ise bu bakterilerin besinlerinin ismidir. Prebiyotikler Mide-Bağırsak Hastalıklarına Karşı Koruyucudur Prebiyotikler sâyesinde artan bifidobakteriler sağlığımıza katkıda bulunurlar. Meselâ hastalık yapıcı bakteri ve virüslerin çoğalmasını durdurur, bağışıklık sistemini güçlendirirler ve bağırsak kanseri gibi mide-bağırsak hastalıklarından korunmakta etkilidirler. Yer Elması ile Kemikler Sağlıklı Kalır Avrupa Cargill R&D Merkezi’ndeki Belçikalı araştırmacılar, inülin ve oligofruktoz’un vücûda kalsiyum alımını arttırdığını ve kalsiyumdan faydalanmayı bâriz olarak iyileştirdiğini tesbit ettiler. Bilim insanları kalsiyumdan daha iyi faydalanmanın bir yandan kemiklerdeki kalsiyum miktârını yükselttiğini, diğer yandan da kemik kalınlığını arttırdığını saptadı. Kalsiyum eksikliğine mâni olmak bilhassa çocukluk yaşlarında çok mühimdir çünkü kemik bankası küçük/genç yaşlarda dolar ve yetişkinlikte de tüketilir. Yer Elması: Şeker Hastalarının Patatesi Yer elması diyabetiklerin patatesi olarak da isimlendirilir çünkü yer elması kan şekeri seviyesini neredeyse hiç etkilemez. Aynı zamanda, inülinin sağlıklı bir bağırsak florasına sebep oluşu hem Tip 1 hem Tip 2 diyabete karşı koruyucu bir faktördür. 2016 yılında Alberta Çocuk Hastanesi’ndeki Kanadalı araştırmacılar, şeker hastası olan ve şeker hastası olmayan hastaların bağırsak floralarının birbirinden farklı olduğunu tesbit etti. Bu farklılık da bağırsak mukozasında daha fazla geçirgenlik, iltihaplar ve insülin direnci ile irtibatlandırılabilir. Çalışmada 8-17 yaşlarında ve en az 1 senedir Tip 1 diyabet hastası olan çocuklar ve gençler yer aldı. Çocukların bir kısmına 12 hafta boyunca bir prebiyotik (günde 8 gr. inülin ve FOS/oligofruktoz karışımı), diğer kısım çocuklara da bir plasebo (etkisiz bir madde) verildi. Araştırmacılar şu netîceye vardı: Prebiyotik preparatlar bağırsak florasını değiştirebilir, iltihapları durdurur, bağırsak geçirgenliğini daha iyi hâle getirir; böylece kan şekeri seviyesi daha iyi kontrol edilebilir ve diyabet riski düşer. Kan şekeri seviyesi dengelendiğinde pankreas ve karaciğer rahatlar, diyabet riski düşmeye devâm eder. Yer elması düzenli olarak tüketildiğinde kolestrol ve kan yağı değerleri düşer ve kilo vermek kolaylaşır, bu yolla da Tip 2 diyabet riski düşer. Lif içeren gıdâlar, yeterli miktarda sıvı da alındığında ânî açlık krizlerine karşı bir çâredir, hızlı ve yoğun bir tokluk hissi sağlar. Daha az yiyecek tüketilir ve aşırı kiloyla birlikte gelen kronik hastalıkların riski ortadan kalkar. Geleneksel Tıpta Yer Elması Yer elması çeşitli kültürlerde halk arasında farklı hastalıkların tedâvisinde ve çeşitli şikâyetleri azaltmakta uzun zamandır başarıyla kullanılmaktadır: Mide-bağırsak rahatsızlıkları (meselâ mide asidi salgısı artışında) Romatizma Güçsüzlük ve uykusuzluk Cilt kuruluğu ve ekzama Yalnız geleneksel tıpta yer elmasının sâdece yumruları kullanılmamıştır, bitkinin yaprakları ve çiçeklerinden de faydalanılmıştır. Yer Elmasının Çeşitli Kullanımları Maalesef çok az insan yer elmasının (bitkinin her parçasının) faydalarından haberdardır. Bunlardan ikisi kısaca şöyle: 1. Tâze yumrularla yer elması kürü Mide-bağırsak problemlerinde her öğünden önce tâze ve soyulmamış bir yer elması yumrusu yemek yardımcı olabilir. Bu kürün uygulama süresi 2 ilâ 4 haftadır. 2. Cilt üzerine kullanım Cilt problemleri ve romatizmada hâricî kullanım da faydalı olabilir. Tâze bir yer elması yumrusunu ince rendeleyin ve bir parça bez/gazlı bez üzerine sürün. Derinin hasta olan kısmına bunu günde 2 defa 20 dakîka süresince uygulayın. Bağırsak Hassâsiyeti ve Fruktoz İntoleransı Varsa Kalın bağırsaktaki bakteriler inülini parçalar ve bu sırada gaz üretir. Bazı insanlar –bilhassa bağırsak hassâsiyeti olanlar– yer elması yediklerinde karında gaz oluşumu ve hattâ karın ağrısı yaşayabilirler. Eğer lifli bir beslenmeye/gıdâya alışık değilseniz, vücûdunuzu buna yavaş yavaş alıştırmanızı tavsiye edebiliriz. Kalıtsal fruktoz intoleransı durumunda ise, -diğer fruktoz ihtivâ eden besinler yenmediği gibi- yer elmasından da vazgeçilmelidir. Yer Elmasını Satın Alma ve Muhafaza Yer elması, mevsimi Ekim ile Mayıs arası olan bir kış sebzesidir. Yer elması patates gibi depolanmaya pek uygun değildir. Daha çabuk su kaybeder ve büzüşür. Tâze toplanmış yer elması yumruları buzdolabında veya kilerde 2 hafta problemsiz olarak depolanabilir. Fakat tavsiyemiz sebzeyi yıkamadan muhafaza etmeniz ve üzerindeki toprakları pişirmeden önce temizlemenizdir. İsterseniz depolama/saklama süresini 3 aya kadar da uzatabilirsiniz. Bunun için bir meyve kasasının içine 5cm kadar kalınlıkta kum koyun, içine yer elmalarını yerleştirin ve kilerde, serin ve karanlık bir ortamda saklayın. Burada mühim olan, uzun ince kökü yumrudan kesip ayırmadan muhafaza işlemini gerçekleştirmek. Yer elması ayrıca derin dondurucuya da atılabilir. Soyulmuş yer elması yumrularını -sebzeyi gıdâ kaybına uğratmadan- kısa süre kaynar suda tutup dondurma işlemine sonra geçebilirsiniz. Yer Elmasını Hazırlama Yer elması çok çeşitli şekillerde yenmeye hazırlanabilir ve çiğ veya pişmiş, kabuklu veya kabuksuz olarak tüketilebilir. Bir sebze fırçasıyla su altında temizlenebilir. Yer elmasının kabuğu çok ince olduğundan dolayı soyması zordur. Eğer önce kısa süre kaynar suya sonra soğuk suya daldırırsanız, kabuğu daha kolayca soyabilirsiniz. Soyulmuş ve doğranmış yer elması, soyulmuş elma gibi çabucak kararacağı için hızlı çalışmalısınız. Limon suyu kullanarak kararmayı geciktirebilirsiniz. Yer elmasının cevizimsi tatlı lezzeti kızartıldığında en iyi şekilde ortaya çıkar. Sağlıklı bir atıştırmalık hazırlamak için yer elmasını çok incecik dilimler hâlinde doğrayın, bu dilimleri biraz zeytinyağına bulayın ve fırına verin. 200 derecede 20 dakîka kadar tutun. Bundan daha iyi bir cips yok! Yer elması; ekmek, çörek, meyve salatası, komposto ve tatlılar yapmak için kullanılabilir. Baharatlamayı da unutmayın, yer elması en iyi şunlarla anlaşır: Muskat cevizi, maydanoz, kekik, mercanköşk, kırmızıbiber, zerdeçal ve nâne.

Ferda Ümit Gedik

Kaynak: https://www.zentrum-der-gesundheit.de/topinambur.html  

Abone Ol

En son haberleri doğrudan gelen kutunuza alın. Asla spam yapmayız!

Sosyal Medya Hesapları

Mesaj Bırak